[Lore Jokoak] Agosti Xaho: Aitor eta Iparragirreren ahaidetasunak
Aitor eta Iparragirreren ahaidetasunak –
Euskaldunen jatorrizko askatasuna eta genealogia esoterikoa eskaintzen ditu bertsolariaren kantuak, baina bestelako zirkulu interesgarri batzuk ere marrazten dira. Honela, esan bezala, Xahok bere burua ere azti gisa aurkeztu izan zuen hainbatetan. Esaterako, haren lehen liburuak, zuberotarrez idatzia, Azti-begia zeraman izenburutzat: “Xaho se presenta como un vidente, adivino, como un ser excepcional […]” (Zabalo, 2004: 42)[1]. Eta bertsolari gisa ere aurkeztu izan zuen bere burua idazleak. Bertso dezente jarri zuen, gainera.
Alegia, lotura bat badela Aitor eta Xahoren artean. Zabaloren hitzak berriro: “Los chamanes reencarnan a los ancestros; Xaho está habitado por Aitor” (Id.: 178).
Buelta bat gehiago ere eman dakiokegu guzti honi. Izan ere, erabat bat datoz Xahok Aitorren kondairan eskaintzen duen Lara/Aitorren deskribapena eta Biarritz entre les Pyrénées et l’ocean lanean Italiatik bueltatu berria den Iparragirre gazteaz egiten duena (1855: 155-156). Biek antzeko fisikoa dute, biak gipuzkoarrak dira, biak gazteak, biak gerlan ohoreak irabazitakoak eta biak, Xahoren hitzetan, inprobisatzaile ez ezik kantari bikainak.
Iparragirre 1843an abiatu zen Europan barna, 23 urterekin, baina 1845ean Ipar Euskal Herrian, Larresoroko seminarioan kontzertu bat ematen kokatzen du Bernadouren Azpeitia, Les Fetes Euskariennes de 1893 (1894) lanak. Xaho ezagutu zuela ere frogatu ahal izan da, bestalde (Xarriton, 1987: 302). Hipotesi sinesgarria suertatzen da topaketa hori Xahok Aitorren kondaira idatzi zuen urte berean, 1845ean, gertatu eta zuberrotarrak Lara Iparragirreren iruditik eraiki izana.
Hainbat dira, eta garrantzitsuak, Atharratzekoak bertsolaritzaren bilakaera modernorako erein zituen haziak. Aitzindaria izan zen bertsoak prentsan argitaratzen. Bertsolaritzaren lehen apologia ere berea da, eta apologia honek, Aitorren kondairarekin batera, lehen aldiz zirkulazioan jarri zuen bertsolaria ikur nazional gisa. Bere azken urteetan, geroz eta arreta gehiago jarri zion kantu inprobisatuari, eta bere azken liburuan, aipatu berri dugun Biarritz horretan, orrialde mordoa eskaini zizkion. Bat-batekoaren garrantzia azpimarratzeko egin zuen, gainera, berari interesatzen zitzaizkion bertsolariak, benetakoak, inprobisatzen dutenak direla esanaz. Erromantizismoaren eraginak gorabehera bertso jarriari, idatzia izanik duinagoa ustez, eman zioten garrantzi gehiago hurrengo hamarkadetan.
Bertsolaritzari dagokionean ere, ukaezina da Xahoren azti-begia. Eta Iparragirrerekin izandako intuizioa ez sinestekoa da. 1853an Gernikako Arbola abesteari ekin zionetik zabaldu zen Urretxukoaren sona, denborarekin euskal askatasunen abeslari, bardo, bertsolari gisa ikur nazional bihurtzeraino. Xahok 1845ean, artean Iparragirre ezezaguna zela, jarri zuen honen fikziozko bertsioa ikur nazional gisa euskal askatasunak bertsotan abesten. Gure hipotesiaren arabera, noski.
[1] Zabaltzak honela azaltzen du: “Xahoren ideologia oso korapilatsua zen, baina barne-batasun handia zuen. Kristautasunaren aurreko tradizio sekretu baten oinorde sentitzen zen. Egiazko eta alegiazko profeta edo ‘azti’ (voyant/vidente, erdaraz) batzuen utzian sinesten zuen” (2011: 8). Ñabardura garrantzitsu bat ere gaineratzen du: ‘Aztitasunak’ alimaleko eragina izan zuen ez bakarrik Xahoren baitan, XIX. mende hasierako Frantziako literatura osoan baizik […]” (id.: 10).
