Elkarrizketak

Txapelekin eta txapelik gabe, norberaren itzaletik

Txapelekin eta txapelik gabe –

Arabako bertsolari txapelduna da bata, Nafarroakoa bestea: Manex Agirre da lehena, Julio Soto bigarrena. Aramaio eta Iruñea artean, Altsasun elkartzea adostu dute. Maiatzaren erdialdea, Udaberriaren hasieran txapela jantzi zutenetik, udaberriak aurrera egina zuen. Foruen plazan, arratsalde eguzkitsu batean elkartu izanaren arrazoia txapelpea izanagatik, abiapuntu eta elkartzeko arrazoi izan ziren txapelok. Abiapuntu eta arrazoi euren ibilbideak, egoerak, beharrak eta ikuspegiak partekatzeko, ikuspegi pertsonal garatutik.

Memoriari tiraka oroitu dute bertso udaleku batzuetan ezagutu zutela elkar Manex Agirrek (Aramaio, 1982) eta Julio Sotok (Gorriti, 1987). Elkarren artean ekarri dute akordura, oroitzapen lausotik. Agirre kantuan joan omen zen, eta udalekuetako haurra zen Soto. Ez du gogoan norekin joan zen kantuan. Ixiar eta Estitxu Eizagirre begirale zirela bai, eta Agirreren anaia ere udalekuetan zela ere bai. Soto bertsotan hasiberria zen. Hala izanik, hamabost urte izango zituela orduan Sotok, eta 20-21 urte Agirrek, beraz. Harrezkero egin izan dute topo bertso saioetan. Soto Gasteizera joan izan denetan, gehienbat. Azken oroitzapena Zerainen duela bi urte elkarrekin kantatu zutenekoa dute. Ordutik, ez dira ziur berriz elkarrekin kantatu ote duten. “Nik uste dut Julioren eta nire zirkuituak nahiko desberdinak direla. Batez ere, Julioren azken urteetako ibilbidea ikusita. Ni Arabatik oso gutxitan irteten naiz. Horregatik esaten nizun Gasteizera etorri zarenetan egin dugula bat gehiago”, ebatzi du Agirrek. Erantzun lausoena horixe izan dute elkarrizketan, lausotasun gutxiko erantzunak dituzte egunera etorrita, azken bolada hausnarketa bolada izan baitute biek.

Hausnarketen ondoren, non kokatzen duzue bertsolaritza zuen bizitzetan?

Manex Agirre: Harreman esporadiko samarra daukat bertsolaritzarekin. Memento honetan, gainera, harreman pertsonala dela eta, are eta esporadikoagoa. Nire inguruak eta nik bertsolaritza oso aldizkako maiztasunez bizi dugu: batzuetan, oso intentsiboa; beste batzuetan, oso erlaxatua. Gorabeheratsu samarra da, eta erregulartasuna lortu gurako nuke, nahiz une honetan ezin dudan egoera pertsonalarengatik. Atzera begiratuta, eduki dut erregulartasun hori garai batzuetan, eta beste batzuetan eten totala ere bai.

Julio Soto: Bertsoa oso garrantzitsua da nire bizitzan. Hasi nintzenez geroztik —hamabost urte nituenetik hona—, asko-asko erakarri nauen zerbait da, sorgindu nauen zerbait. Pasio handiz bizi dut bertsoa, eta, azkenaldian esan izan dudan bezala, pasio eta eromen horrek itsumenera eraman nau azkeneko bizpahiru urteetan. Hori dela eta, bertsoarekin asko sufritzea egokitu zait, nik ez dudalako behar zuen lekua ematen jakin. Saiatzen ari naizena da oso-oso toki garrantzitsuan kokatzen bertsoa, beti izango delako garrantzitsua bertsoa niretzat, baita uzten dudan egunean ere, baina ez nioke azken urteetan eman diodan zentraltasun hori eman nahi. Beste gauza batzuen azpitik utzi nahi nuke nire bizitzan: familia, lagun eta beste maitasun batzuen azpitik ahal dela. Borroka horretan ari naiz: batzuetan borrokak berak irabaziko dit, beste batzuetan nik. Iruditzen zait hemendik aurrera ere jarraitu beharko dudala borrokatzen.

Kokaleku horretatik zein dituzue motibazioak eta anbizioak bertsogintzarako?

J.S.: Motibazio handiena dut bertsotan egitea asko gustatzen zaidala, eta bertsoak ematen dizkidan emozio eta memento asko bertsogintzatik aparte ez ditudala lortzen. Horrek ere, azkenean, engantxatzen zaitu: bertsotan egin nahi duzu lortuko duzulako jendearen enpatia, lortuko duzulako kontzentrazio mota desberdin bat… Bertsoak eskaintzen dizkigu emozio berezi batzuk, eta nik uste horiengatik egiten dela bertsotan. Horretaz gain, artistikoki ni motibatzen nauena da gero eta bertso hobeak botatzen saiatzea. Borroka horretan ibiltzea: bertsoak nola hobetu, nondik hobetu, zer hobetu… Arlo guztietan gertatzen den bezala: pintore batek hobeki pintatu nahi du, ez, agian, artelan hobeak egiten, baina bai berak sentitzen duena hobeki espresatzen.

M.A.: Nire anbizioa da ahalik eta harreman emozional erregularrena edukitzea bertsolaritzarekin, ondo pasatzea txapelketetan eta nire buruarekin gustura geratzea. Eguneroko bizitzan egiten dudanean —lanetik hasita, aisialdian egiten ditudan beste ekimen batzuetara—, gauza gutxi daude bertsoarekin lortzen dudan hori lortzen dudanik. Oso gauza gutxirekin sentitu dut bertsoarekin sentitu dudan asmatzen duzuneko betetasun hori. Sentipen hori da lotura hori mantentzeko arrazoi nagusia. Sufrimendurako tartea ere ematen du, beti ez duzulako asmatzen. Orduan, autosuperaziorako erronka izaten da. Beste alde batetik, plano kolektiboa dago. Araban, Aramaiotik kanpora, egoera linguistikoa dela eta, erantzukizun sozial moduko bat uste dut sentitzen dugula bertsolariok. Bagara erreferente bat, nahiz oso lokala izan.

Txapelpera itzuli zinetenetik denboratxo bat igaro da. Ezertan nabaritu duzue aldaketarik zuengan?

J.S.: Nik ez dut inongo aldaketarik sumatu txapelarekin. Egia da txapelak beti ematen dizula plaza batzuk egiteko aukera, baldin eta txapel hori ongi kantatuta lortzen duzunean. Hori da finaletako edo txapelketetako baliorik handiena: bertsotan ongi egiteak erakartzen du publikoa. Txapelak, gustura gelditzen zarenean, gustura gelditu izanak ematen dizu pozik handiena. Oholtzan bizi izandako emozio, kontzentrazio maila eta asebetetasun horrekin gelditzen naiz aurten.

M.A.: Nik ez daukat hainbesteko asebetetasunik, eta horrekin ez nintzateke geratuko bereziki. Aldaketa handirik ere ez dut nabaritu. Agian, orain dela lau urte lehen txapela jantzi nuenean ez nuen bertsolaritzari buruz hainbeste hausnartu. Horretan medioek eduki duzue zerikusirik. Batzuetan elkarrizketa landuak egiten dituzue, eta buruari buelta asko ematen dizkiozu. Ezin duzu edozer gauza erantzun, saiatzen zara ahalik eta ondoen erantzuten eta zer pentsatzen duzun azaltzen. Horretarako, hausnarketa bat egiten duzu, eta elkarrizketa bukatzean buruak bueltaka jarraitzen du. Intentsitate handiagoz bizi izan dut bertsolaritza txapela eta gero, eta hilabete edo iraun du.

Biok itzuli zarete txapelpera. Txapelari pisu handia kentzen zaion garaiotan, zer garrantzi du txapelpera itzultzeak?

J.S.: Nire kasuan, txapelpera itzultzea baino, izan da lasaitasun batera itzultzea. Azkeneko Nafarroako finalean eta Txapelketa Nagusian sufritu egin nuen, eta, lehen aipatutako itsumenetik, urduritasunak gain hartu zidan. Bertsotan oso gaizki egiteaz gain, oso gaizki pasatu nuen. Berriz oholtza gainean txapelketa batean barruko bake horrekin kantatzea, bertsoa bere tokian jarrita kantatzea, egindakoarekin gustura geratzea… Niri pisu hori eman dit finalak. Gero txapela etorri zen, eta beti da pozteko zerbait, ez dut ukatuko, baina gehiago da emozio hori bueltan etorri zaidala. Bertsotan egiteko modu hori nire barruarekin. Ez dakit inoiz itzuliko den, ahaleginduko naiz.

M.A.: Oso sentipen desberdinak eduki nituen lehenengo txapelarekin eta bigarrenarekin. Lehena izan zen erabat euforikoa, bigarrena lasaiagoa, eta ez nuke nabarmenduko sentipenik itzulerarekin lotuta. Ez, ez da hori. Aurten txapelketarekin hausnarketa egin dugu Arabako Bertsozale Elkartean. Zehaztu genuen helburua frogatutzat jotzen dut aurtengo txapelketak motibatu nauelako, eta horrekin geratzen naiz: denon artean egindako hausnarketa batek ondorio on bat eman izana.

Zuen herrialdeetan bertsogintzak zenbat du kolektibotik eta zenbat du pertsonaletik?

J.S.: Bertsolariak hasieran gehiago du pertsonaletik kolektibotik baino. Zerbaitetan hasten zarenean ez zara besteengatik hasten, zeuregatik hasten zara. Bertsotan gustatzen zaizulako eta zuk ere egin nahi duzulako hasten zara. Mundu horretan sartzen zarenean, ohartzen zara bide pertsonalaren paraleloan badoala beste bide bat. Euskalduna zarenez eta zuk egiten duzuna euskaraz egiten duzunez, ikusten duzu badagoela borrokatzeko behar bat. Bertsoak alderdi artistiko horretatik aparte badu euskara ere, eta euskarak —Nafarroan, Araban, Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan, bereziki— badu talde izaera horretatik zati handi bat. Bertso saio askotan garrantzitsuena ez da bertsolaria edo bertsoa, garrantzitsuena euskara entzutea da, garrantzitsuena euskararekin jolas egitea da. Esango nuke horrek lotzen gaituela asko Arabako, Nafarroako eta Iparraldeko bertsolariak. Zuregatik kantatzen duzu, baina baita herri batengatik eta hizkuntza batengatik ere.

M.A.: Egoera den bezalakoa da. Egun, euskarak Nafarroan edo Araban bizi duen egoerari plano indibidualetik ezin zaio bueltarik eman, argi dago borroka kolektibo bat izan behar duela. Arabako Elkartean eta gure artean betiko gaia da, eta hala izan behar du, ezin dugulako ahaztu zer erakusten gabiltzan oholtzara igotzen garen bakoitzean. Plano indibidualean eta koletiboan aldi berean gabiltza. Geure buruan sinesten dugulako ere bagabiltza, konfiantza bat daukagu geure buruarengan, kantatzeko eta irteteko. Araban badauzkagu gazteak euren bertsolaritzarekiko harremana nagusiki kolektiboa izan dena, hala bizi dutelako eta ez dutelako izan guk izan dugun nabarmentzeko anbizio hori. Agian, Araban plano pertsonala lantzeko garaia ere izan liteke. Saiatu izan gara kuadrilla artekoari eta txapelketari helburu bana jartzen, baina ohartu gara oso zaila dela bi planoak bereiztea.

Arabako kasuan ez da Euskal Herrira begira bereziki nabarmendu den bertsolaririk…

M.A.: Hor oso zaila da esatea apustu kontziente bat izan den ala berez etorri den kontu bat izan den. Hemen fabrikarik ez dago. Hau borondatezko kontua da, eta bakoitzak ahal duena egiten du, eta ahal duen lekura iristen da. Araban bertso mugimendua hasi zenean, ereduak imitatzen saiatu ginen. Ereduak Gipuzkoa eta Bizkaia ziren. Ahalegin horretan urte pila bat igaro ziren. Duintasun minimo bat lortu genuenean, ohartu ginen ordua zela geure buruari begiratzeko. Imitazioak jarraitzeko horretan, pauso hori falta izan da. Ez dago logika nazional batean funtzionatzen duen norbait Arabako bertsogintzan. Pertsonalki nabari dut hutsune hori, eta jendeak ere aipatzen du ea noizko arabar bat BECen… Zuek ere entzungo duzue hori, ezta?

J.S.: Entzungo dugu. [Barreak]

M.A.: Har hori beti dago, baina zein erantzun eman behar diogu horri? Nik, adibidez, ez daukat anbizio hori. Poztuko nintzateke Arabako gazteren batek anbizio eta gogo hori balu, baina plano kolektiboan edo elkartetik zerbait egin behar dugu? Bada, nik uste dut une honetan ezetz. Duda handia dut hori nola egin litekeen ere.

J.S.: Hori ezin da elkartetik bideratu. Norberak izan behar du anbizio pertsonal bat pauso batzuk emateko. Behar duzu gogo handi bat, kolektiboaz gain, borroka handi bat behar duzu zeure buruarekin aurrera egiteko, edozer gauzatan bezala. Hori ezin da elkartetik bideratu. Pertsona batzuek badute edo itzultzen zaie. Nahiko gauza pertsonala da hori eta norberaren izaerarekin lotua.

M.A.: Askotan ikusi izan da jarrera hori erreparo batekin ere, baina hori modu sano batean ere ikus liteke.

Arabako zein Nafarroako kasuan, finala taldean bizi izan zenutela azpimarratu zenuten. Zerk eragiten du hori?

J.S.: Gure kasuan, gertutasun handia sumatzen genuen guztion artean. Beti daukazu harreman estuagoa beste batzuekin baino, hori naturala eta normala da. Talde giro bat badago txapelketako saioetan, nik uste hori dela lehenbiziko pausoa saio hori ona izateko. Azkenean, ofiziotan egin behar duzu, eta, kantatzen duzun lagunarekin gertutasun bat baldin baduzu, asko errazten da ofiziotako lana: elkarlana sanoagoa eta askoz zintzoagoa da. Guk sumatzen genuen talde giro hori, eta harreman oso-oso ona genuen denek elkarrekin. Hori nik uste igarri egiten dela. Nafarroan oso giro ona dugu elkarren artean: gai-jartzaileekin, epaileekin, irakasleekin… Orokorrean, oso giro ona daukagu, gure gorabeherekin eta desadostasunekin, noski. Esango nuke azken urteetan asmatu dugula giro oso on bat sortzen. Talde sentipen handia daukagu. Giro txar oso gutxi dago Nafarroako bertsolari munduan. Finalaren aurretik ere denok elkarrekin afaldu genuen…

Arabako finalistok ere gauza bera egin zenuten, ezta?

M.A.: Bai, eta ez dago gauza hoberik. Nik uste horrek, gero, eragina duela finalean. Afariarenaz aparte, finaleko kideekiko nire harremanaz: birekin entrenatu dut astero eta beste hirurak bertsotan hasi nintzenetik ezagutzen ditut. Oso harreman estua edukitzeaz gainera, bertsolaritza bizitzeko oso era antzekoa ere badugu, bakoitza bere berezitasunekin. Harreman bero hori eta estu hori zabalduko nuke aurten txapelketan parte hartu dugunon artera. Egun, Arabako bertsogintzan modu aktiboan parte hartzen dugun denok badaukagu sare kontzientzia: sarri egoten gara elkarrekin, aitzakiak aurkitzen ditugu elkarrekin egoteko… Hori adierazle ona da.

Parekotasun handia dute Arabako eta Nafarroako bertsogintzak?

J.S.: Nik esango nuke ezaugarri komun asko ditugula Arabak eta Nafarroak. Esango nuke Euskal Herri guztiko ezaugarri komunak ditugula. Batzuetan min ere ematen dit niri hitz egin beharra izatea Nafarroako, Arabako, Iparraldeko… Batzuetan sentipena daukat talde orokorraren nolabaiteko kontzepzio hori falta dela: bagara elkarte orokor bat, Euskal Herriko elkarte bat gara, nazio mailako elkarte bat, baina batzuetan sentitzen dut bazter batean gaudela, eta bazterrean ez daudenek ez dutela behar adina egiten gu bazterretik ateratzeko. Agian, oso egoista da esaten ari naizena, baina batzuetan bada sentipen bat errazegi onartzen dela Iparraldea, Araba eta Nafarroa hor daudela. Uste dut proiektu nazionalaren sinesmen handiagoa behar dugula edo elkarri eskua estuago eman beharko geniokeela.

Arabarekin alderatzerakoan, gure herrialdeetan euskararen egoera nahiko gordina da, eta elkartzen gaitu gure ibilbidea nahiko berria izan daitekeela. Bertsotan aspaldi-aspalditik egiten da, ez da Gipuzkoan baino beranduago egiten bertsotan, baina txapelketa bideak berriagoak direla iruditzen zait. Beste martxa batean goaz nolabait. Berriagoak gara honetan. Ez bertsoak kantatzen, baina bai bidera egokitzen. Oso gertuko sentitzen ditugu.

M.A.: Arabako bertso-eskoletako gazteak datozkit. Araba barruan harremanak oso estuak dira, denok ezagutzen dugu elkar, baina, gero, muga… Muga hitza atera zait, baina ematen du muga dagoela, ezta?

J.S.: Bai, bai.

M.A.: Muga igaro eta gazteen arteko harremanetan gazteek ez dute elkar ezagutzen askotan, ez badute elkar ezagutu bertso udalekuetan edo horrelako konturen batean. Nik uste dut hor badagoela gainditu gabeko ikasgai bat, eta esango nuke joan-etorriko lana ere badela. Euskal Herriko Elkartetik egin beharko litzatekeela, eta gugandik ere atera beharko litzatekeela apur bat. Gezurra badirudi ere, bertsolaritzak herrialdeka funtzionatzen du, argi eta garbi. Elkarteak mugatuta daude euren eragin esparrura.

J.S.: Horregatik nioen nioena lehen. Nazio sentipen hori bertsolaritzaren barruan ez dut sentitzen sentitu beharko nukeen adina. Oso eskualdeetako borroka bat ematen du: bakoitzak berea, bere mapako muga barruan, eta, ondokoari laguntzeko modua baldin badut, bai, baina lehendabizi ni… Niri horrek pena ematen dit badugulako elkarte nazional bat. Euskal Herriko Elkarteak ere ezin du horren gainean egon beti, baina uste dut hausnarketa bat egiteko gaia badagoela hemen.

Bi herrialdeetan izan dituzue arazo larri samarrak diru laguntzekin…

M.A.: Oso tristea da beste antzekotasun bat hori izatea. Inkoherentea ematen du, baina bertsolaritzak hizkuntzaren alde lan handiena egin lezakeen lekuetan jasotzen du onarpen instituzional txikiena. Hor badago, arazo estruktural bat: edo jendeak ez du ikusten egiten dugun ekarpena, edo ez zaie ondo iruditzen egiten ari garena. Ez dira konturatzen estrategikoa dela. Kultur erakunde bat gara, eta diru laguntzak ezinbestekoak dira irauteko.

Kuadrilla arteko txapelketa ere izan liteke duzuen antzekotasunetako bat?

J.S.: Guk Arabakoari begira egin genuen gurea, eta iruditu zitzaigun sekulako asmakuntza egin zutela, egin genezakeela horrelako zeozer. Oso pozik gaude bi urtez behingo tarte horretan bertsoaren inguruko sare hori izugarri sendotzen da. Egin den gauzarik onenetakoa izan da gure elkartearen barruan ate hori irekitzea.

M.A.: Nik uste erraztasuna daukagula bazterrekook. Ez daukagula konplexurik, ez garela kontserbadoreak, gauza berriak probatzeko beldur txikiagoa eduki dezakegula. Araban abiadura handian hartzen dira gauzak aldatzeko erabakiak. Ez diot abiadura handiegian. Uste dut unean uneko egoerari egokitzeko gaitasuna erakutsi dugula eta asmatu dugula neurri batean. Beldur gutxi dago horretarako eta jarrera hori eskertzen dut elkarte batengan; askotan joera izaten delako zeozerk funtzionatzen baldin badu, beste nekerik ez hartzekoa.

J.S.: Gauza berriak probatzeko abantaila hori dugu, zoritxarrez gutxi garelako. Horri ere egotziko nioke. Asko gara, baina Bizkaian edo Gipuzkoan dabiltzanekin alderatuta oso gutxi gara. Taldekako txapelketa bat probatzea askoz errazagoa da gurean. Gipuzkoan taldekakoa egiten baldin baduzu, agian, 300 bertsolarik ematen dute izena. Ia bideraezina da hori. Guk desabantaila horretan, abantaila hori dugu.

Aldaketa soziopolitikoa bizi duten bi herrialde dira Araba eta Nafarroa. Bertsolaritzak izan du aldaketa horretan inolako eraginik?

J.S.: Eragina bai, baina txiki-txikia esango nuke nik. Nire iritziz, badago joera bertso munduari dagokiona baino garrantzi eta pisu handiagoa ematekoa. Gure eremua oso txikia da. Euskaldunak Nafarroan erdiak baino gutxiago gara, eta bertsoa iristen den euskaldunengana jotzen badugu, ehunekoa oso txikia da. Eta, gainera, eremu txiki horretan aldaketarako eragina izatea bertsoak… Ez dakit zero kakotx zenbatean geratuko den. Gure aletxoa jarri dugu, noski baietz, baina jarri duen bezala pertsona bakoitzak, kolektibo bakoitzak, eta eremu bakoitzean dabilen euskaldunak eta ez euskaldunak. Bertsoak ale txikia jarri du, baina iruditzen zait beste milaka aleren arteko bat dela.

M.A.: Argi dago horrela dela. Iritzi sortzaile eta bozeramaile daukagun oihartzuna gutxienekoa da. Plazara irteten garenean gure publikoa daukagu, eta listo; nahiz eta askotan, agian, politikariek baino gauza interesgarriagoak esan. Ez beti, baina askotan bai. Jendea mugitzen duten arrazoiak kultur adierazpide batetik, adierazpide artistiko batetik edo iritzi adierazpide batetik haragoko arrazoiak dira. Gure neurria zein den ohartu behar dugu: jende askorentzat folklorea gara, beste askorentzat jaietako animatzaileak eta, zorionez, gero eta jende gehiagorentzat, kultur eragile ere bai, baina neurri batean.

Aldaketa ahoz aho dabilen herrialdeotan irudi lezakeena baino gordinagoa da egoera politikoa eta soziolinguistikoa?

J.S.: Egoera izugarri gordina da. Egoera linguistikoari dagokionez, datuek batzuetan ez dute hori erakutsi nahi, baina inguruan begiratuta, nik tristura handiz bizi dut euskararen egoera. Ez bakarrik Nafarroan eta Araban. Orokorki uste dut Euskal Herrian nahiko kinka larrian dagoela euskara. Bereziki gureetan, kinka larriagoan. Ez da laguntzarik ez dugula: Nafarroan, oztopoak ditugu, oztopo handiak; Araban, berdin; eta, Iparraldean, zer esanik ez. Linguistikoki egoera oso gordina da, eta sozialki ere, Nafarroako egoera izugarria da. Azken urteetako agintariek egin digutena nahiko gogorra izan da. Aldaketa premia izugarria dago.

M.A.: Gure inguruan, gutxienez, ez dira ausartzen Nafarroan besteko basakeriak egiten. Ez direlako ausartzen, ez gogo falta dutelako. Araban, Gipuzkoan eta Bizkaian egoteak abantailarik badu, zonifikaziorik ez dagoela da. Aldaketa badirudi badatorrela, baina hobe zuhurtziaz jokatu.

Zein harreman duzue bertsolari beteranoekin zuen herrialdeetan?

J.S.: Manolo Arozena, Bittor Elizagoien, Manu Legarra-eta izan dira oso egoera zail batean bertsoari bultzada izugarria eman zioten pertsona batzuk, eta gauza asko bizi izan zituztenak, borroka asko galdu eta irabazi zituztenak. Aurrera begirako bide horretan pista asko ematen dizkigute, eta entzun beharreko pertsonak dira. Gero, egia da gazteak datozela, eta gazteak bere bidea segi behar duela, ezin gara beti egon lehen egin zutenari eta esaten dutenari begira. Bizilegea da. Beti belarri bat jarrita eurei, eta beti eskertuta.

M.A.: Araban bertsolaritza existitzen bada, gure beteranoengatik da. Eurek sortu zuten hau testuinguru soziopolitiko oso jakin batean, eta ez dugu inoiz jakingo eskertzen ero puntu hori. Urtetan eta urtetan erreferentzia izan dira guretzat. Egia da, hainbat arrazoirengatik, belaunaldi arteko transmisioan egon dela eten bat, eta ez dugula jakin kate hori behar moduan eramaten. Jarrera batzuk errekuperatu beharko lirateke hori berriro errekuperatzeko. Nik uste denoi on egingo ligukeen zeozer izango litzatekeela. Asko ikasi dugu eurengandik, asko ikasteko gogoa daukagu, eta uste dut mementoa iritsi dela eurek gugandik ere ikasteko.

Zein bide amesten diezue zeuen buruei?

J.S.: Nahi nukeena da bertsoak lagun diezadala barruko gauza batzuk askatzen, eta emozio batzuk eskuratzen. Hori baino ez dut nahi bertsoarekin: barrua hustu eta barrua bete.

M.A.: Amets partikularrik ez daukat, egia esan. Harreman gorabeheratsu horri erregulartasun apur bat topatzea da, eta gozatzen jarraitzea bai egiten eta baita lagunak entzuten ere, bertsolaritzarekin plano guztietan gozatzen jarraitzea: mundu honen parte modu aktibo eta integral batean bizitzen jarraitzea.

Manex Agirre, Julio Sotoren arabera:

Bertsolari oso ona da. Nik uste Arabako bertsogintzari Manexek asko eman diola kualitatiboki. Mailaz, Araban dagoen erreferente handiena izango da. Arabako bertsogintzari bultzada handia eman dio berak ere beste batzuekin batera. Azken urteetan pertsona oso garrantzitsua bertsogintzarako, eta zer esanik ez Arabako bertsogintzarako.

Julio Soto, Manex Agirreren arabera:

Azken txapelketaren ostean, asko jarraitu nituen bere elkarrizketak, eta orain prisma horretatik ikusten dut bere ibilbidea. Euskal Herrian une honetan den bertsolari onenetako bat da. Konplexuz begiratzeko beste. Hori Nafarroako finalean egin zuen saioarekin baieztatzen dut. Iruditzen zait azken urtean bertsogintzari buruz oso hausnarketa interesgarriak egin dituen pertsona dela. Bertsolaritzarekiko harremanari nik ere buelta asko ematen dizkiot, eta asko gustatu zitzaizkidan azken txapelketaren osteko Julioren hausnarketak.

Julio Soto:

“Motibazio handiena dut bertsotan egitea asko gustatzen zaidala, eta bertsoak ematen dizkidan emozio eta memento asko bertsogintzatik aparte ez ditudala lortzen”

“Zeuregatik kantatzen duzu, baina baita herri batengatik eta hizkuntza batengatik ere”

“Uste dut proiektu nazionalaren sinesmen handiagoa behar dugula edo elkarri eskua estuago eman beharko geniokeela”

“Linguistikoki egoera oso gordina da, eta sozialki ere Nafarroako egoera izugarria da. Aldaketa premia izugarria dago”

Manex Agirre:

“Nire anbizioa da ahalik eta harreman emozional erregularrena edukitzea bertsolaritzarekin, ondo pasatzea txapelketatan, eta neure buruarekin gustura geratzea”.

“Egun, euskarak Nafarroan edo Araban bizi duen egoerari plano indibidualetik ezin zaio bueltarik eman, argi dago borroka kolektibo bat izan behar duela”

“Gezurra badirudi ere, bertsolaritzak herrialdeka funtzionatzen du, argi eta garbi. Elkarteak mugatuta daude euren eragin esparrura”

“Gure inguruan, gutxienez, ez dira ausartzen Nafarroan besteko basakeriak egiten. Ez direlako ausartzen, ez gogo falta dutelako”

Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe  Txapelekin eta txapelik gabe