Jon Martin: “Transmititu nahi izaten dudan guztia letretan eta ahotsean dago”
Beñat Zamalloa Akizu
2016-09-20
Transmititu nahi izaten dudan guztia –
Neurri batean, oholtzan “gehiengoa” emanda edo, gauzak beste “patxada” batekin esateko aukera ematen dio Beira musika taldeak Jon Martin bertsolariari. Kanta solteekin osatu zuen lehen diskoa, diskoan bertan egilerik ere aipatu gabe. Kontzertuetarako taldea sortu zuten orduan, eta taldearekin gogotik sortu zuten “Margotu berria” bigarren diskoa.
Jon Martinekin (Oiartzun, 1981) batera, Igor Arruabarrena, Urtzi Olaziregi, Gari Amundarain eta Mikel Arruabarrenak eratzen dute Beira taldea. Martin bera arduratzen da letrez, eta gainontzekoak, letra horiei musika jartzeaz, musikazale amorratuak izanik. Bertsolari bakoitzak funtzio bat duela ebatzia du Martinek, eta berak berea gauzak eder esaten aurkitu du. Margotu berria bigarren diskoan (Baga Biga) saiatu da funtzio hori betetzen.
Nola ari zara diskoa kaleratu osteko hilabete hauek bizitzen?
Niri gehien gustatzen zaidana sormen zatia da, kazetariengandik eta pantailatik urrutiago dagoena, baina denborarekin ikasi dut moldatzen promozio garaietara. Kontzertu bolada dator orain, estudioan egin duguna defendatzeko garaia, eta hor ere badago erronka. Urduritasun berriak aurkitzen ari naiz, bertsotan ahaztuta nituen urduritasunak, eta ikasten ari naiz publiko aurrean beste diziplina batean nola agertu.
Zer harrera espero izaten da horrelakoetan?
Ez da erraza neurtzen. Bertsotarako promozioak badakigu nola funtzionatzen duen. Bertsotan, gutxi gorabehera, kantatutako mailarekin bat dator edo txapelketetan lortutako emaitzekin bateratsu. Musika mundua askoz ere apetatsuagoa da, kaotikoagoa ere bada. Harrera ona espero genuen, eta espero baino harrera hobea ere izan dugu; mediatikoki, batez ere. Alde horretatik kontentu gaude.
“Bertsotan, tematikoki ere, nik kantatu nahi nituzkeen gaiak eta kantatu behar izaten ditudanak ez datoz bat”
Eta mediatikoaz aparteko erantzuna nolakoa izan da?
Bertsotan gertatzen den bezala, desorekatua. Herri batzuetan edo sektore batzuetan jendeak hitz egiten dit Beira talde oso-oso ezaguna balitz bezala. Adibidez, Nafarroako hainbat zonatan Beira oso-oso ezaguna da, eta adin tarte batzuetan —bertsoekin zerikusia duten adin tarte batzuetan, batez ere— ere bai. Orduan, hori dago: egon litezke talde asko Beira denik ere ez dakitenak, eta, beste batzuk, talde egonkor eta finkatu bezala ikusten dutenak.
Adin tarte hori identifikatuta daukazu?
Batetik dago gure adin tartea —35 urteren bueltakoa—, eta, gero, beste adin tarte bat, bertso udalekuetatik pasatu dena —25 urtetik beherakoa-edo izan litekeena—. Konturatzen joan naiz musika munduan kanta bakoitzak bere bide propioa egiten duela. Haritzaren memoriak kantak, adibidez, hitz egiten du Oiartzunen hil zituzten pertsona batzuen inguruan, eta Oiartzunen oso ezaguna bihurtu zen, bat-batean. Nafarroan berdina gertatzen da 800 Ducadorekin. Gaztea irratian Nire buruari sartu izanak ere ate batzuk irekitzen ditu, guk inondik inora ezagutzen ez ditugunak. Gertatu izan zaigu kanta bat jo, eta jendeak galdetzea kanta gurea ote den. Batzuetan kantak ezagunagoak egiten dira taldeak baino.
Apustu handiagoa egin nahi izan duzu bigarren disko honetan?
Bai. Lehenengo diskoa zen ahalegin bat egindako lan bat ordenatu eta argitaratzekoa. Abiapuntua behintzat hori izan zen. Kanta bakoitza bere bidea egiten ari zen, Youtube bidez, eta pena ematen zidan lazo bat jarri eta ez emateak. Kontzertuak emateko talde formatua hartu genuen, eta ilusioak pilatu genituen bigarren bat sortzen hasteko. Apustu handiagoa da musikalki askoz ere landuagoa delako. Arreta musikan bakarrik jartzen duenak bigarren diskoa askoz nahiago izango du. Ez dakit hainbesteko apustua den bertsolaritzari dagokionez. Lehenengo diskoan oso apustu serioak zeuden nire obsesiotxo pertsonalak garatzeko. Oraingoan, nabaritzen dut kontzesioak badaudela. Bertso kopuruari dagokionez, musika estandarretara egokitu naiz gehiago. Oraindik ere gure kantak luzeegiak dira komertzialak izateko, baina ulertu dut sei minutuko kanta bat, printzipioz, irratian jartzeko ez dela.
“Gizona eta samurra izatea aldi berean, nekagarria izan liteke edo ez da ohikoena behintzat”
Zenbat du proiektu pertsonaletik eta zenbat proiektu kolektibotik?
Ez dakit. Nire buruari egiten diodan galdera bat da. Nahiko ikuspuntu egozentrikotik abiatu nuen. Lehenengo diskoan, neuk egin nituen letra batzuei musika jarri eta argitaratu egin nahi nituen. Talde bihurtu ginenean konturatu nintzen oso eurena sentitzen zutela taldekideek ere Beira. Uste dut alde horretatik asmatu nuela taldeari Beira deitzean eta ez Jon Martin. Jon Martin jartzeko aholkatzen zidaten, baina konplexuz hasi nuen bidea, lehen diskoan autoreak ere ez jartzeraino. Oso argi daukat abiapuntua kanta gehienetan letrak direla. Letretatik abiatzen garenez, beti badago letren protagonismo bat.
Kanturako zaletasuna betidanik izan duzu?
Niri kantatzea ikaragarri gustatu izan zait beti. Bertsolarien barruan ondo kantatzen dutenen barruan nago, baina abeslari bezala, gaizki kantatzen dutenen multzoan. Orduan, diziplinaz aldatzea da estandar guztiak mugitu izan balizkidate bezala. Ahotsez nire mugak ditut, eta, hasieran, oso argi utzi nahi izaten nuen bertsolaria nintzela, ez abeslaria. Saiatu naiz hobeto kantatzen ikasten. Horrek ere prozesua du, eta bere mugak ditu. Bestalde, ni ez naiz oholtza gainean inoiz eroso sentituko, uste dut adin honetan esan dezakedala, baina bertsotan lortu nuen erosotasun gutxieneko bat. Arauak oso ondo ikasita ditut, lege guztiak badakizkit. Abeslari bezala, geldotasun hori ez da oso salgarria: oso gatzgabea da. Orokorrean, taldean ere ez gara protagonismozaleak, mugimenduari dagokionez. Orduan, ikusten dut hor hobetu beharreko zerbait. Gustatuko litzaidake ikaragarri esan nahi dudanarekiko dudan pasioa transmititzea mugimenduen bidez ere.
Aipatu dituzu konplexuak eta mugak, eta adinarekin zailagoa dakusazula horiek gainditzea ere. Hobetzen saiatuko zara, hala ere?
Ahotsez gustatuko litzaidake hobetzea. Horretarako, kantu ikastaroak egitea gustatuko litzaidake. Apuntatu ere egin nintzen, baina ez naiz inoiz joan. Kontua da proiektu honez gainera, saltsa guztietan sartzea gustatzen zaidala, eta denbora falta dela nire arazo nagusia. Nik uste dut ahotsarena egingo dudala. Mugimenduarena askoz ere sakonagoa da, eta nire segurtasun ezarekin eta adierazpenari eustearekin zerikusi handiagoa duen zerbait da. Hobetu daiteke, baina ez naiz antzerki handiak egiten ikusten. Pentsatzen ari naiz nola hobetu. Soluzio zaileko zerbait da.
Bigarren disko honek zenbat du bertsogintzatik eta zenbat musikagintzatik, lehenarekin alderatuta?
Bertsogintza definitzea izango litzateke lehenengo gauza. Dezimak bertso kontsideratzen baditugu, aurrekoan, bat salbu, bertso sortak izango lirateke. Disko honetan ere proportzioa bera da. Oinarrian, koplak, hamarreko handiak, bederatziko txikiak…
“ETAk armak utzi zituenetik badirudi tronpetak eta alaitasuna bakarrik dagoela musikan. Alde horretatik, Bi Balak egiten duen kritika ozpindu hori oso ona iruditzen zait”
Baina doinuak eta letrak bateratuago daude?
Sorreran, irudikatzen nuenean Beiraren funtzioa, askoz gehiago irudikatzen nuen gero plazan kantatu zitezkeen doinuak eginez. Nire ezusterako, doinuak ez dira oso kantagarriak edo, kantagarriak badira, moldaketa bat behar dute plazaratu aurretik. Kanten bukaerako emaitza hainbeste gustatzen zait, birplanteatu egin behar dudala behar hori. Lau mila doinu daude lehendik ere bertsogintzan. Ez da behar-beharrezkoa doinu gehiago egitea. Zintzilik gelditzen zait dezimak inprobisatzeko doinuak egitea, baina Norbait bilatzen duenak eta Denak ez denean ezerek bete zuten funtzio hori pixka bat. Saiatzen naiz beti abiatzen bertso doinuetatik, eta kanta batean beti egoten da kontzesio bat poemei, baina Beira kontsideratzen dut bertsoetatik abiatutako letrentzat.
Bertsogintzaren mugak sentitzen dituzu?
Bai, bertsoa oso mugatua da. Bertsoak mugatzen gaitu luzera konkretuko testuak egitera, denbora konkretu batean pentsatzera, metrika batean pentsatzera… Honek, batez ere, patxada ematen du gauzak pentsatzeko. Tematikoki ere, nik kantatu nahi nituzkeen gaiak eta kantatu behar izaten ditudanak ez datoz bat. Niri askoz gehiago gustatuko litzaidake kantatzea gizartean bizi dugun presari, bizitza egonkor bat egiteko presioari… Nik ez dut aurkitzen gai-jartzaile bat esango didana horretaz kantatzeko. Bertso musikatuetan lortu dugu horrelako oasi txiki bat, gai-jartzailea eta bertsolariak oso lagunak garelako. Kasu horietan, badaki gai-jartzaileak zein diren gure interesak, baina tematikoki bertsolariak ez du aukeratzen bere gaia. Iruditzen zait askotan kantatu diedala gai horiei.
Maitasuna eta desira dira gehien errepikatzen diren gaiak. Zer bilatzen duzu maitasunaren eta desiraren bidez?
Argi dagoena da maitasuna dela nire bizitzako konstante bat: gehien inspiratzen nauen gaia da, gehien gustatzen zaidana, eta bereziki maitasun ekaiztsua baldin bada, sufrimendutik gertu dagoen maitasun hori. Alde horretatik, azken urteak ez dira oso emankorrak izan, garai batean maitatzetik ez maitatzearen arteko ziklo horiek askoz ere maizago ziren: maitasuna eta maiztasuna askoz ere gertuago zeuden. Orain egonkortasun baten barruan nago, nabaritzen dut beste pausatze bat. Alde horretatik, agian, sufrimendu gutxiago dago letren atzean. Orain desirarantz gehiago joan da aurreko diskoan melankolia sentipen horretatik zena baino. Konturatu naiz bertsolari bakoitzak funtzio bat bilatu behar izan diogula geure buruari, eta zenbaitena hiperkritikoa izatea da. Oso ondo dago, eta asko apreziatu izan da bertsolariengandik hori. Ni ez naiz horren kritikoa izaten edo, publikoki behintzat, ez dut ikusten ekarpen handirik egiteko biderik: nik baino askoz hobeto kritikatzen dute besteek. Nire funtzioa gauzak eder esaten aurkitu dut. Agian, mezua ez da bereziki originala. “Maite zaitut” originaltasun txikiko esaldia da, baina hori modu ahalik eta modu original eta ederrenean esateko mendeak daramatzate idazleek, eta oraindik ere ez dago perfekziora iritsi den norbait.
Letren atzean pertsona jakin bat dago maitasunaz ari zarenean?
Bai. Disko honetako letra ia guztiak berriak dira, azkeneko urteetan egindakoak dira, eta pertsona bera dago denen atzean. Nahiz eta bertsoak oso biografikoak diren sorreran, argitaratzen diren arte, badute eraldaketa bat. Horrek esan nahi du edertasuna egiazkotasunaren gainetik dagoela. Bikotekide batekin bost urte daramatzazunean badaude berriz maitemintzen zaren garaiak, baina maitasuna ez da hain pasiozkoa beti. Hargatik, badaude mezu batzuk edertuak edo, batzuetan, dramatizatuak: tragedia bihurtu ditut berez izan ez direnak. Hala ere, gehienak egiazkoak dira, gezurrezko oso gauza gutxi daude. Zure burua zenbateraino erakutsi da beste kontu bat: oso-oso barruko gauzak kontatzen badituzu, oso biluzik sentitu zaitezke.
Edertasun horren bilaketan irudietara jo ohi duzu?
Nire pentsatzeko modua bada irudi bidezkoa. Irudi baten bidez datozen metaforak dira askotan. Zorionez, Maialenek [Lujanbio] 2001ean ate bat ireki zuen, eta orain badirudi bertsolari guztiok, bakarka, modu berean egin behar dugula bertsotan. Niri oso ongi zetorkidan. Bat-batean, pixka bat nekatu nauen bide bat da, baina idatziz ez. Idatziz, benetan gauza berriak eta oso-oso ederrak esan daitezke.
Irudietako asko haurtzaroarekin oso lotuak dira?
Oso litekeena da. Nire haurtzaroari lotuta nago, eta haurrak ikaragarri gustatzen zaizkit. Beti eduki dut konexio handia haur txikiekin, eta haur hezkuntza ikasten ere egon naiz. Bederatzi hilabete kanta egina dago, Peter Pan ere badago Sar dadila kalabazan kantan… Haurrekin oso aske sentitzen naiz. Iruditzen zait daukagun hezkuntzak haurren naturaltasuna eta sormena mugatzera jotzen duela, eta, alde horretatik, birpentsatu egin beharko genukeela hezkuntza eredua.
“Aurkitu dut oreka plazeraren eta anbizioaren artean, ez dut bat-bateko bertsolari onenen artean egoteko beharrik sentitzen”
Samurtasuna eta gozotasuna erabili egiten dituzu? Zer bilatzeko?
Esango nuke bizitza apustu bat dela, estetikoan ere agerpena duena. Indian bizi izan nintzen garaian, pertsona izateko beste modu bat aurkitu nuen. Euskaldunak kulturalki garen bezalakoak gara, eta oso desberdinak gara gure artean, baina Indiara joan nintzenean, harritu egin ninduen jendearen ontasunak. Euskaldunen artean ere ontasuna oso ongi ikusita dagoen ezaugarri bat dela esango nuke, baina indiarrek aurreratu egiten gintuzten. Susmoa neukan interesen bat egon zitekeela atzean, eta deskubritu nuen ezetz, euren izateko modua zela. Saiatu nintzen ahalik gehien aplikatzen neure buruari. Hala ere, nik ere baditut bolada batzuk samurtasunetik oso urrun nagoenak, baina saiatzen naiz izaten. Batez ere gizon bezala, badu neke bat. Gizona eta samurra izatea aldi berean, nekagarria izan liteke edo ez da ohikoena behintzat.
India aipatu duzunez, mundua edota bidaiak badira errepikatzen diren beste gai bat…
Bai, nire beste apustuetako bat izan da. Suerte oso ona izan nuen bertsotan oso goiz nabarmendu nintzelako, baina horrek beste gauza batzuk eragotzi zizkidan: adibidez, Erasmus garaira-eta berandu iritsi nintzen, Euskal Herrian egon behar nuen bertsolari izatea zelako nire helburua edo nire nahia, aukeratu nuena edo ninduena. Horren barruan, bertsolari gehienek badakite uda sakratua dela: bertsolari askok udan kantatzen dute batik bat. Nik, txikitatik, gurasoekin bidaiatu izan dut, eta, gainera, asko bete izan nau: oso oroitzapen politak ditut bidaia horietatik. Lehenengo apustua Indiara urtebete pasatzera joatea izan zen, eta bertsolaritzari dagokionez suizidio bat izan zen. Indian, nire bidaiatzeko zaletasun hori konfirmatu eta gero, erabaki nuen bertso saio asko galdu arren, bizitza ematen zidana bidaiatzea zela. Nire apustuetako bat izan da udaro ahal nuen bidaia luzeena egitea. Edozein sorkuntza egiteko, hutsune emankorra behar duzu, aspertu eta ezer ez egin; gero, horren gainean landatzeko. Bidaietan espazio hori aurkitzen dut.
Bigarren lan hau sozialagoa ere bada?
Zer edo zer sozialagoa bai. Aurrekoan, maitasunaren melankoliari lotuagoa zen. Ez da helburu batetik abiatzen. Badut nahi bat Beiran gai sozialagoak lantzekoa. Batez ere, iruditzen zaidalako euskal musikagintzan ahazten ari garen gaia delako. ETAk armak utzi zituenetik badirudi tronpetak eta alaitasuna bakarrik dagoela musikan. Alde horretatik, Bi Balak egiten duen kritika ozpindu hori oso ona iruditzen zait. Inbidia diot, eta nahiko nuke nik egitea, baina konturatzen naiz nik nire burua behartu egin behar dudala. Kontzertuetan baditugu letra berriak lekuetara egokituak, baina horiek ez ditugu argitaratzen, lekuan-lekuan entzun litezke; eta, bestela, haizeak eramaten ditu. Badaude pertsonak eta musika taldeak hori hobeto egiten dutenak.
Hautatutako gaiekin, ez dago arriskua bertsolaritzari egotzi ohi zaion emozionalkeriara hurbiltzekoa?
Bai, arrisku handia dago, baina musikan eta poesian hori egin da beti. Iruditzen zait zintzoa naizela sortzen zaidanarekiko. Nik ez dut idazten komertzialagoa delako; ni horrelakoa naiz, niri sortzen zaizkidan letrak horrelakoak dira. Horiek argitaratzen ditut, eta, norbaitentzat baliagarri badira, ondo. Nola erakusleihoa hain handia den egun, munduko edozein txokotako edozein pertsona entzun dezakezun, nik egiten dut ateratzeko beharra dudan hori. Beira sortzera eraman ninduena hori izan zen: jende askok esan zidan balio ziola. Ikusten duzunean jende bati balio diola zuk idatzi duzunak, idazteko indarra ematen dit horrek. Besterik da lortutako mailako bertsoak idazterik lortzen duzun berriro. Niri Dena ez denean ezer baino letra hoberik idaztea kosta egingo zait. Horretaz jabetuta, erronka horretatik abiatzen naiz.
Musikalki Beirak ez du estilo finkorik, ala?
Ez, eta ez zait asko interesatzen. Musika estiloak uste dut ez dakizkidala bereizten, oso ebidenteak direnak bakarrik dakizkit. Ulertzen dut dena sailkatzeko gizakiaren ohitura, horrek seguru sentiarazten gaituelako, baina ez dakit sortzaileen aldetik horrek baduen zentzu handirik. Igor da melodiak sortzen dituena, batik bat. Ez gaitu kezkatzen musika estilo batean kokatu beharrak.
“Egon litezke talde asko Beira denik ere ez dakitenak, eta, beste batzuk, talde egonkor eta finkatu bezala ikusten dutenak”
Ahotsak zer nortasun ematen dizu? Zure ahotsak zer nortasun dauka?
Konturatu naiz bertsolari izatetik kantari izatera dagoen aldeaz. Bertsolariak ohituta gaude entzutera, baina, baldintza txarretan entzuten baldin badugu ere, bost axola guri. Kantatzen, adibidez, funtsezkoagoa da. Bertsolari bezala, ez nuen eduki inoiz desafinatzeko beldurrik. Gero dago norberak bere buruari zein modulazio baimentzen dion. Nik nire izaera neurritsu honetan, ahotsa muga batzuen barruan erabiltzen dut. Bertsotan oso proiekzio gutxi dago mikrofonoei esker edo horien erruz. Uste dut badudala ahots grabea, baina ahotsak badu hauskortasun ukitu bat. Badut desafinatzeko beldur konstante bat.
Kontzertuetan zer transmititu nahi izaten duzu?
Gustatuko litzaidake ezpainak uztea mikrofono aurrean, eta aurpegia eta gorputza, batez ere, desagertu ahal izatea. Transmititu nahi izaten dudan guztia letretan eta ahotsean dago. Beste guztia soberan dut. Ez dakit abeslari izateko frontman izan beharra dagoen. Badakit publiko guztiak ez direla berdinak, eta zenbaitentzat gatzgabea izango dela. Publiko aurrean asko kostatzen zait besterik egitea, barregarri geratzeko sentipena oso garatua dudalako.
Orduan ikusleak zer ikustea nahiko zenuke?
Nahiago nuke ez ikustea, baina hor egon behar dudanez kantatzeko… Bideo jockey bat dago irudiak proiektatzen, kantatzen ari naizenarekin oso lotuta, askotan propio grabatutako irudiak dira. Horrek nahi nuke betetzea nire gorputzaren adierazkortasun falta.
Aitzol Barandiaran eta Iñaki Gurrutxagaren adin bertsukoa zara. Kasualitatea da hirurok bertsogintzatik musikagintzara jo izana?
Datak kasualitate dira, diskoek denboran bat egin izana. Iñaki eta biok adinkideak gara, eta, agian, bat-bateko bertsogintzan eskaintzeko genuen gehiengoa emanda-edo, esateko gelditu zaiguna esateko bide bat izan da. Beste patxada batekin gauzak esateko gogoa da.
Bertsogintzatik askatu nahian zabiltza nolabait?
Eduki nuen bolada ilun bat bertsolaritza utzi nuena. Sentitzen nuen ez nintzela gai barruan neukan zurrunbilo guztiarekin jendaurrean azaltzeko. Gogoratzen naiz saio batean gai bat jarri zidatela, bertsoak ikaragarri onak izan zirela, baina biluztasun maila hori jendaurrean ez nuen eduki nahi. Ez nago fase horretan. Azkeneko urteotan bertsotan gozatzen ari naiz, bolada luze batean ez bezala. Oso-oso bertsolari onak daude, eta horien mailan egoteko nik egin beharreko lana handia da, eta, une honetan, nire energiatan ez diot horrenbeste eskaini. Baina bertsoak kantatzeko unean gozatzen dut lehen gozatzen ez nuen neurri batean. Lehen inbidia handiagoa sentitzen nuen bat-batean zebilen edozein bertsolarirekiko. Orain ez dit inbidiarik sortzen. Gustura kantatzen dut deitzen didatenean, baina ez dut etengabe kantatzeko gose hori. Aurkitu dut oreka plazeraren eta anbizioaren artean, ez dut bat-bateko bertsolari onenen artean egoteko beharrik sentitzen.
