Elkarrizketak

Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana

Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana –

Iazko neguan hasi zuten elkarlana Miren Amuriza bertsolariak eta Mundukide fundazioak, Lanku bertso zerbitzuen bidez. Kontatzeko gogoz kontatzen dute bi aldeek elkarlanaren esperientzia. Amuriza bera eta Mundukideko Urri Urizar harro nabari dira lortutako emaitzarekin. Pixkanaka-pixkana Amuriza ari da hainbat herritan Mozambiketik ekarritako kapulana zintzilikatzen. Oholtzan askatu egiten du, eta bertsoak eta hitzak artez astintzen ditu. Ahal bezainbatetan zintzilikatzeko gogotsu da, Kapulana bat zintzilik emanaldiaren bidez.

Nola sortu zen bien arteko harremana?

Urri Urizar: Negu aldean sortu zen. Orain arte kooperatibetan eta erakundeetan mugitzen ikasi dugu, eta pentsatuta genuen Mundukide gizarteratzea eta Euskal Herrira zabaltzea. Erakusketa bat egitea izan zen lehen ideia, baina estatiko samarra iruditu zitzaigun. Xabi Igoa bertsolaria aholkulari dugu lanean diharduen enpresaren bidez. Pentsatzen jarraitu genuen, eta hari okurritu zitzaion zer edo zer egin genezakeela bertsoaren bidez.

Miren Amuriza: Ezin hobeto gogoratzen dut Lankutik deitu zidaten eguna. Ideia kontatzen hasi zitzaizkidan, Monzambike entzun nuen, eta piztu egin nintzen. Hasieran oraindik ez zen ziurra ez joango nintzenik, ez beste ezer. Opari handi-handi bat izan den proposamena izan da.

Zuk, Miren, Mundukideren berri lehenago bazenuen?

M.A.: Hemen [Debagoiena, Gipuzkoa] bizi nintzenez, Garabide eta Mundukide ezagutzen nituen. Nondik zetozen banekien. Horretaz gainera, gehienok moduan, Laboral Kutxan eta Eroskin ikusitako iragarki kanpainetatik izaten nuen bere berri. Kanpoko pertzepzioa nuen.

Nola azaldu zenioten Mundukide zer zen?

U.U.: Kontatu genion apur bat esperientzia kooperatiboaren ondare hori beste herrialde batzuetara eramaten saiatzen ginela, euren jarduera ekonomikoa indartzeko eta buru askiak izan daitezen.

Hainbat herrialdetan ari zarete. Zergatik aukeratu zenuten Mozambike?

U.U.:Behar handiena bertan dagoelako, inpaktu handiena eragiten duelako eta salgarriena ere badelako.

M.A.: Niretzat gogorra da guk onartzea salgarriena dela, Afrika delako pena handiena ematen digun lurraldea… Zeren, zergatik da salgarriagoa Brasil baino?

U.U.: Brasilek irudi aldetik eta azpiegitura aldetik honen antz handiagoa du. Beraz, ez du hainbesterako inpaktua eragiten.

Nolakoa errealitea Mozambiken?

M.U.: Afrikatik lehen pertsonan bizi izanda nuen erreferentzia bakarra Etiopia zen. Afrikaren irudi hori neukan. Aurkezpenean ere horri buruz hitz egiten dut: nola askotan joaten garen Etiopiara, Boliviara, Mozambikera edo dena delako lekura, eta gure buruari lizentzia ematen diogun egon garen herrialde horri buruz buruz berba egiteko. Etiopia eta Mozambike bi mundu dira erabat desberdinak. Mozambike Etiopiaren aldean duinagoa iruditu zait. Afrika da, beltza da, eta esaldi batean laburtzeko gehiengoa ez da heltzen bizi baldintza duinak edukitzeko maila batera. Azken urteetan ikusten da aurrerapen handian dela, baina gehiengoa gutxiengo baldintzen azpitik bizi da.

U.U.: Gu eta beste Gobernuz Kanpoko Erakunde batzuk han gaudenetik aurrerapen txiki-txikiak egin dira.

Mundukidek mundua beste begi batzuekin ikusten du?

U.U.: Bere ikusteko era dauka. Ikusteko modu bat gehiago da. Arazo guztiak konpontzeko inor ez gara gai. Mundukidek ahalegin bat egiten du modu kooperatibo batean eraikitzeko.

M.A.: Mundukideri esker mundua desberdin ikusi dut, baina desberdin ikusi duena ni izan naiz. Ikusi dudana eduki dut aukera kooperatibagintzatik ikusteko, GKE baten barne eta lekuko funtzionamendua ikusteko… Alderdi horiek Mundukideri esker ikusi ditut, baina mundua desberdin ikusterakoan beste alderdi asko ere sartzen dira. Ni 25 urteko neska euskaldun bat izanik, horren arabera ikusi dut mundu hori, nire inguruko zirkunstantzia batzuen bidez ikusi dut.

U.U.: Mundukidek hori nahi du: txinparta hori piztea, norberak interpreta lezaken bezala ikusteko eta parte hartzen duenak egin lezaken ekarpen hori egiteo. Mundukiden gaudenok ere hainbat modutara ikusten dugu Mundukide bera; nahiz eta ardatz orokor bat izan.

Aurrez ere egin izan dituzu bidaia batzuk, eta bidaia horiez ere idatzi izan duzu prentsan. Mozambikekoa desberdina izan da?

M.A.: Guk bidaiatzeko daukagun joera aztertzekoa da: joaten gara ahal dugun urrunen, ahal dugun epe mugatuenean ahalik leku gehien ikustera, kilometro pila bat egitera… Hori bidaiatzeko modu bat da. Modu horretan argazkiarekin geratzen zara, azalekoarekin. Bidaia hau diseinatzen hasi ginenean proposamena hori izan zen tartean: hainbat lekutan astebete igarotzea. Azkenean, hala ere, leku berean geldi egon nintzen. Horrek eman dit beste bizipen batzuk, oso bestelako ikuspegi bat.

Lekura bertara bidaiatzea gakoa izan da?

U.U.: Kontatzeko, sentitzeko eta sentimenduz transmititzeko, bizi egin behar duzu. Bestela, gezur bat kontatzen zabiltza.

M.A.: Askotan horrelako gauzak egiten dira joan barik edo egon barik. Niri ez lidakete eskatuko Marteri buruzko emanaldi bat egiteko han egon barik, ez daukalako ez hanka, ez buru. Horrelako gauzetan lizentzia hori ematen diogu gure buruari.

Nolakoa izan zen egunez eguneko jarduna?

M.A.: Egon, Marrupan egon nintzen. Bizi izan dut bidaia hau oso intentsu eta egunero oso desberdin. Egun batzuetan, nire umorearen arabera liluratuta jaikitzen nintzen, Out of Africa filmean banengo bezala; eta, beste batzuetan, leku berean jaikita, sekulako korapiloa egiten zitzaidan sabelaldean ikusten nuenagatik, sentitzen nuenagatik. Denbora guztian oso sentipen intentsuak eta gogorrak izan dira.

Nola ikusten zintuzten?

M.A.: Goizak dira niretzat pentsatzeko ordu onak; hortaz, goizetan idazten edo lanean egoten nintzen. Han zeuden Mundukideko kideek ez zuten ulertzen: ahalik leku gehienetan eta ahalik argazki gehien ateratzea uste zuten zela egokiena. Nik han zegoena ulertu nahi nuen, han zegoen bera zegoen beste leku batean, beste aurpegi batzuekin. Egunaren arabera, distantzia laburretan ibiltzen nintzen, oinez iristen nintzen lekuetara joaten nintzen.

U.U.: Horren aurretik gure proiektuak ikusi zituen bertan gure kooperanteekin, eta ulertu zuen proiektua nola zen. Oinarri hori eraiki zuen lehenbizi.

Nola gerturatzen zinen bertakoengana? Zein elkarrizketa izaten zenituen?

M.A.: Bidaia honetan izan dudan abantaila handienetakoa izan da hizkuntza ez izatea hain traba. Denek dakite portugesez, eta norberari ere belarria egiten zaio. Hori sekulako erraztasuna zen. Ez nuen inorengana hurreratu beharrik, denak etortzen zirelako. Etsipenez bizi izan dut oraingoan, eta beste bidaia batzuetan ere bai, elkarrizketa batean sakondu nahi izan nuenetan, ez nuela lortu emakumezko batekin elkarrizketan azalekotik barrurago joatea. Iluntzetan kalera irten, eta ez zen emakumerik ikusten kalean. Emakumezkoekin komunikatzea gaitza izan zen.

U.U.: Kooperanteek esaten dute, beste leku batzuekin alderatuta, ez dela lortzen komunikazio sakonik buruak modu banatara eraikita ditugulako. Ezinezkoa da urte kopuru batzuk atzera joatea, ondare haren bila, adibidez.

Zer da eurengandik jaso zenuena?

M.A.: Hara aurrelanketa bat eginda joan nintzen, eta han nintzela ohartu nintzen, ez zuela zentzurik egindako aurrelanketak. Askotan ni joaten nintzen nahi nuenaren bila. Horrekin batera, halako leku batera zabalik bazoaz, etengabe zabiltza jasotzen bilatu gabe. Egia da gauza batzuetara errazago joaten zaigula beste batzuetara baino.

Zein behar ikusi zenien?

M.A.: Baldintza ekonomiko batzuetara iristeko falta da oraindik. Boteretze ariketa falta zaie: emakumeei, bereziki, baina orokorrean ere bai. Hemengo topikoetako bat bada, dutenaz konformatzen direla edo ez dutela lan gehiago egin nahi. Horrelako gauzak oso erraz esaten ditugu, baina arriskutsuak dira. Urte askotako zapalkuntzaren ondorio da euren izaera hori.

U.U.: Ez dute azpiegitura minimorik salto hori egiteko. Egia da ez dutela, eta herri moduan boteretze hori behar dutela.

Mundukide momentu honetan zein lan egiten ari da han?

U.U.: Mundukidek hasiera-hasieran azpiegiturak egin zituen. Ia ehun kilometrotako errepideak egin zituen herrixkak lotzeko eta euren artean komunikatuta egon zitezen. Horrek, besteak beste, ortuariak saltzeko eta merkatuetara joateko aukera zabaldu zien. Aktibitate ekonomiko txikiak sortzea ere izan zen helburua. Hemengo ikuspegiarekin hasi ginen, eta ikusten genuen ez zela mugimendurik sortzen. Hori ikasita, ortuekin hasi ginen: han zeuden ortuariekin eta sar zitezkeenekin. Ezagutza ere zabaldu genien: nekazaritzari buruz, produktuei buruz, ibaietako uraren erabileraren inguruan…

Nola ikusi duzu Mundukideren lana bertatik bertara?

M.A.: Motoponpak eramatea baino garrantzitsuagoa da nire ustez hezkuntza edo transmisio lan hori. Lagundu diete euren artean antolatzen, eta euren artean ardurak banatzen. Koordinatzaile moduan Mundukideko kooperanteak daude, eta azpian daude bertakoa euren mailakatzeekin. Zalantza sortzen dit horrek: “Goiko hori ez balego…?”.

U.U.: Mundukideren baitan ere baditugu zalantzak. Ikusten dugu ondo doala, baina zalantza sortzen dugu bere bidea egin dezan utzi ala oraindik bertan jarraitu.

Zergatik behar du Mundukidek gizarteratzea orain? Zer jaso nahi du gizartearengandik edota zer eman nahi dio gizarteari?

U.U.: Arazoak gerturatu nahi dizkiogu gizarteari, eta arazo horiek ez daude Afrikan bakarrik, geroz eta gertuago daude. Pertsonak garen heinean eta ahal dugun heinean batak bestearengatik egin beharra dugu. Uste dut erakunde moduan iritsi garela berme batera, egiten ditugun proiektuek euren kalitatea dute. Heldutasun batera iritsi gara, eta eredu ere izan gaitezke.

Zergatik hautatu duzu kapulanaren irudia emanaldirako?

M.A.: Bueltan etorri nintzenean, argazkiak ordenagailura pasatzen hasi, konturatu nintzen argazkien %90a jendea zela, eta horien artean %90a emakumeak zirela. Ez zen izan era kozientean egindako gauza bat. Ez zen horretara joanda aurkitutako zerbait. Ikuskizunari izena jarri nionean baino zentzu handiagoa hartzen ari da orain. Egun batetik bestera presaka erabaki behar izan nuen izenburua, eta gero eman diot zentzua. Uste dut ondo adierazten duela bizi izan dudan prozesua. Marrupara heldu eta hurrengo egunean erosi egin nuen kapulana bat, egunero erabili izan nuen, eta sekulako babesa izan nuen. Orain erakutsi egiten dut kapulana horixe.

Prozesu artistikoa nola izan da?

M.A.: Hara iritsi nintzenean aurrez eraiki nuen gaztelutxoa erori egin zen. Horren aurrean, prozesua izan zen dena jasotzekoa. Apurka-apurka joan nintzen ikusten jasotako hori dena nola ordenatu nezakeen. Sei ardatz hartu nituen, eta bakoitzean argi nuen bertsoen eta testuen arteko oreka mantendu beharra. Gerora etorri zen Eider Eibarren ilustrazioak sartzeko proposamena, eta horrek eman zion osotasuna eta ukitu artistikoa.

Zer lantzen duzu ikuskizunean?

M.A.: Nire pertzepzioetako bat da jendeak zer espero zuen nigandik. Uste dut jendeak aurrez izan ditudan tonu batean espero nauela, baina hau guztiz beste gauza bat da. Hasieran hitz lauz jendea kokatzen dut. Argi uzten dut ez dudala Afrikari buruz berba egingo, ez dudala iraganaz berba egingo eta ez dudala diskurtsorik botako. Hori argi utzita hasten naiz kokapen bat egiten. Haurtzaroaz ere badut atal bat, adibidez, eta saiatzen naiz apurtzen hemen hango haurrekiko ditugun topiko guztiak.

U.U.: Uste dut topikoei barre egiten diela Mirenek, eta horiek irrigarri uzten saiatzen da.

M.A.: Geratuko bagina pentsatzen kanpotik zelan joaten garen…

Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana  Elkartasunaren eta elkarlanaren kapulana