Perfosta, Bilintx! Zurea da hanka hiztuna. Eta zureak bertsoak ere
Zurea da hanka hiztuna –
Begoña del Teso, Diario Vascon.
Elipse polita marraztu zuen granadak (…) sei segundu beranduago gorputzetik eten egin ninduten (…) Ilbeltzaren 20a egun seinalagarria. Indalezio Bizkarrondoren eta Nikolasa Erkiziaren etxea zen Teatro Zaharreko gela xehatua geratu zen(…) Bizitokia odolez tindatu zen….
…. «Beste hanka ere moztu behar zaio ezinbestean. Belaun azpitik. Entero usteldua dauka. Zopatarako ere ez dauzka-ta bi hezur horiek» (…) Min eman zidan esateko modu hark (…) desegokia eta gizatasun gabekoa zelako (..) Don Ramonek zera esan zuen patxadaz: ‘Gangrenak oraindik ez du jo. Anputatzerik ez momentuz (…) Itxoingo dugu pare bat egunez. Eta jerez bat emaiozue oinazea gailentzen zaionean’.
Ez, ez zaudete erraturik. Gutako hainbatek miresten dugun body horror generoko pelikula askotan lez, gorputz batetik eten izan den hanka bat ari zaigu istorioa, gertaera, pasadizo malapartatu hori kontatzen. Bezperan, jendeak ‘Bilintx‘ eta ‘Moko’ izengoitiez ezagutzen zuen Indalezio Bizkarrondo Ureña pausatu zen Konstituzio plazan zegoen Osés inprimategian eta jabearekin pobrea, itsusia, herrena, hiru seme-alaben aita eta sakon laket zuen emakume sufritu baina adoretsu baten senarra izatearen mixeria eta alegrantziez hizketan zegoela, horrela pentsatu zuen bere baitan: «Nikolasa aingeru bat bezala berriro adoratzeko itxaropenak biziarazten nau ni». Esan zion ba inprimatzaileari « Ilbeltzaren 20a gure etxean egun seinalatua izatea nahi nikek. Hire esku baldar horiek asmatuko al ditek idatzitako hamar lerro behar den bezala moldetan jartzen?» (…)
Osesek ez zuen erantzun eta nahiko kaligrafia traketsaz idatzitako papera zabaldu zuen. Ezkongaia izateko eskaera bat leitu zuen. Maitasun neurrigabeko eskaintzen zuen bertso –eskaera.
‘Bilintx’ eta ‘Moko’ goitizenez ezagutua, bertsolari eta poeta erromantikoa, karlisten kontrako donostiar progresista gurea ez da ez Euskal Herrian literatura beltza sustatzeko VII. (H)ilbeltza beka irabazi zuen liburu honen protagonista nagusia baina, hain korala izanik kontakizuna, hain pertsonaiez gainezka, ez da ustekabea Bilintxek bertan duen leku garrantzitsua.
Ez zuen ez Nikolasak Indalexioren amodiozko bertsopapera leitzeko ez aukerarik ez gogorik izan poetak seinalatua izatea nahi zuen egun zorigaiztoko hartan. Derrepentean, etxea zuen txikitua eta senarra odoletan. Eta bai, literatura asmakizun perfektua denez, izuzko kontaketa on makina batean nola, granada hark birrindu zion hanka euskarazko thriller honetan zehar eramaten gaituen kontalaria da; ai, gorputza galtzear duen hanka gaixo guria!
Irakurriko duzue jakin mina sutan ‘Amazurtza’. Bitartean, hona hemen kale Nagusian zen (eta den) Teatroaren ardura zuen aitona aldetik erdi andaluziarra zen poetaren hainbat bertso.
Lehengo hauek zaldi zuri bati dira jarriak eta burura dakarkigute Nietzsche filosofoak, penak jota besarkatu zuen zaldi eskas hura. Baita, gertaera hori abiapuntu eta akuilu harturik Bela Tarren A Torinói ló (The Turin Horse) film paregabe iluna ere.
Hau idatzi zuen Gillermo Joakin Indalezio izen osoa sekula erabili ez zuen ‘Moko’k:
Munduban ez liteke
zaldirik arkitu,
dubenik orrek aña
pena sufritu;
biyotzik gogorrena
lezake kupitu,
ez du zartzera txarra
gaxuak atxitu;
pausua nagitu,
eziñ da mugitu,
gutxiyenaz ditu
zazpi espiritu,
bestela bizirikan
eziñ segitu.
(…)
Indarra zekan arte
zikiña karraio,
eragiten zioten
makiña bat saio.
Bañan miñez jarri da,
indarra juan zaio!
Nekearen pagua
balaz eman zaio!
Alaiagorik badu Indaleziok, ez pentsa. Izan ere, dantzan eta nesketan ibiltzen zen fin. Froga moduan, hemen duzue Dolores-i dedikatua:
Zeiñ dan nai al zenuke
jakiñ, daguena
nere biyotz gaxuan
sartuba barrena?
Bai? Banekiyen zala
naiko zenubena;
beraz, jakiñ dezazun
alik laisterrena,
eskribitzera nua
D ta O aurrena,
L eta berriz O
eleren urrena,
R ta E ondoren
S bat azkena;
oraiñ letzen badezu
segiruban dena,
nere maite politak
orla du izena.
Orain eta hementxe, kasualidadez bilatuak, Joxean Oizen liburuaren 11 orrialdean hanka anputatzeko erabili behar zuen zerrotearekin agertzen den Domingo Kanpañari berari eskainitako hauek. Ez dirudi ez lagun minak zirenik:
Mando baten gañian
Domingo Kanpaña,
ez dijoa utsikan
asto orren gaña;
azpian dijoana
mandua da, baña,
gañekua ere bada
azpikua aña:
mando baten gañian
bestia, alajaña!
Indalexio, Indalexio,
Indalexio Moko,
uste al dek, uste al dek
ez autala joko?
Berriz esaten baidak
Indalexio «Moko»,
ezurrak autsi arte
ez aut nik lagako.
Jarraian doazkizuen beste hauek ba ote ziren akaso Nikolasak ilbeltzaren 20 egun seinalatuan irakur zitzan idatzitakoak?
Lengo batian, izar berriya,
ongi fortuna nerian,
maite ninduzun galdetu eta
baietz erantzun zeniran;
pozakiñ iya zoraturikan,
aditu eta segiran,
beso eskuia estutu nuben
zure gerriyaren jiran.
Armiarma sareko gordailuan dituzue Indalexioren hamaika bertso gehiago. Eta liburu-dendetan Oiz jaunaren nobela.
