Imanol Epelde: “Euskaraz hitz egiteko, erabaki politiko bat hartu behar da”
Imanol Epelde –
Ander Balanzategik El Salto hedabidean.
Imanol Epelde, Zarauzko Lizardi Institutuko irakaslea da eta sare sozialetan “autokritika umeretsua” lelopean buruak astintzen ditu
Imanol Epelde (Zarautz, 1977) irakaslea, idazlea eta kultura sortzailea da. Etxepare Rap proiektua sortu zuen, eta, horren bitartez, euskal literaturako testuak musika garaikidearekin lotuz, modu berritzaile batean irakastea lortu du. “27 Zapata” blogean, “autokritika umoretsua” lelopean aritzen da, eta buruak astintzen ditu Youtubera igotzen dituen bideoblogekin, kritika politiko eta sozialaren eremukoak. Euskal kultura zabaltzeaz gain, horren kontsumoa ere sustatu du, teknologia berriek eskaini dizkioten baliabideekin.
Nondik datorkizu euskararekiko interesa?
Ni euskaraz naiz, eta euskara ere banaiz. Esango nuke hizkuntza dela nire nortasunaren marka gorena. Batez ere, hizkuntza egoera diglosiko honetan, non beste bi superhizkuntza ditugun alboan, frantsesa eta gaztelania, eta hirugarren bat ere bai, ingelesa, are handiagoa dena. Bizinahia aldarrikatzeko oihu bat da, eta nor izateko borroka bat. Komunitate eta familia baten parte sentitzen naiz, euskararen jendearen parte. Horrek egiten nau ni, eta egiten nau gu.
Sentimendu horrek bultzatu zaitu irakaskuntzara?
Ni ikastolan ibili nintzen, eta, garai hartan, bertso eskola bat zegoen han. Jende aurrean egoten eta jarduten ikasi nuen, baita hizkuntzarekin jolasten ere, besteak beste. Jende aurrean egotetik irakaskuntzarako pausoa gertuagotik bizi izan dut. Egunerokoan pertsonen aurrean bertsotan egiten, klaseak ematen eta gazteekin lan egiten jardutea… energia txute bat da. Egia da batzuetan nekagarria dela, baina plazer bat da beti egunean egotea eta ikasleekin egotea.
Gaztetatik hasi zinen bertsolaritzan, eta Motxian Bertso Eskolaren sortzailetako bat zara. Ezinbestekoa da bertsolaritza euskal kultura bultzatzeko?
Bertsolaritza da gaur egun euskal kulturak duen adierazpenik potenteena. Ez bertsolaritza bera oso zuzena eta hunkigarria delako, ez horregatik bakarrik, baizik eta mundu hau oso antolaturik dagoelako. Bertso eskolak ezinbestekoak dira, eta hezkuntzan eragina izan behar dute. Gaur egun, antzerkian, musikan eta literaturan ez dugu inongo kulturaren inbidiarik izan behar. Gainera, bertsolaritzak pare bat abantaila handi ditu: oso ondo antolatuta dago, eta beste kulturetan ez dago horrelakorik.
Bertsolaritza da gaur egun euskal kulturak duen adierazpenik potenteena
Gipuzkoako txapelketetan ibilia zara. Maila demostratu duzu.
Orain ez [barre]. Jendaurreko jarduna gustatzen zait, baina inprobisatzea oso gogorra da. Norberak gai bat jarri eta erantzun, edo besteak esandakoari erantzutea… niri asko kostatzen zait. Entrenamendu eta diziplina handia eskatzen du. Txapelketetan aritu nintzen, eta norgehiagoka handia zegoen; nik ez nuen bertsolaritza horrela bizi nahi. Garai hartan, nekatuta edo haserre, bertsolaritzari uko egitera iritsi nintzen, eta horrek beste sormen bide batzuk urratzera eraman ninduen.
Nondik etorri zitzaizun Etxepare Rap egiteko ideia eta motibazioa?
Ni ikasleekin aritzen nintzen, haiei euskal literaturako lanak erakusten. Eta jabetu nintzen euskarak, bere historia eta gutxitasuna kontuan izanda, armairu zaharraren usaina duela, gainontzeko hizkuntzek ez dutena. Eta pentsatu nuen: euskarari distira hori emateko, gure literatura irakats dezaket, baina saia nadin hori modu polit batean egiten. Testuak irakurtzen genituen, eta pentsatu nuen testu haiek kantura eraman nitzakeela. Literaturari oinarri garaikide bat jarri, rapa kasu, eta ea funtzionatzen duen. Etxepareren testuekin hasi nintzen, eta horrela jarraitu nuen, hogei bat kantu sortu arte.
“Lingua Vasconum Primitiae” da proiektu horretako abestirik ezagunena. Etxeparek noizbait imajinatuko al zuen euskarazko lehen liburua rapeatuko zutenik?
Pentsatzen dut baietz. 1545. urtean idatzitakoa izateko, oso hitzaurre modernoa zuen, gaur egunerako balio duena. Gero, eduki aldetik ere, oso freskoa eta berritzailea zen . Oraindik ere esperoko ditu bertsio berriak, trap erakoak edo beste edozein estilotakoak.
Euskal kulturaren errepaso bat egiten duzu, zenbait mendetako abestiekin. Zein iruditu zaizu horietatik bereziena?
Lehenengo egin nuen Etxepare Rap hartatik Oihenarten letrak azpimarratuko nituzke. Hasteko, hamar kanta egin nituen, eta, handik urte batzuetara, beste hamar egitea erabaki nuen. Bigarren haietan, emakumeen ahotsak gehitzen saiatu nintzen, eta hor Bixenta Mogel nabarmenduko nuke, XIX. mende hasieran euskarazko liburu bat atera zuelako. Sarreran hau esaten du: “Askok pentsatuko duzue hau ez dela emakume baten zeregina, josten egon beharko nukeela eta ez liburuak idazten, baina anaia hasi zen latina ikasten, eta nik ere egin nuen”. Gero anaiak baino hobeto ikasiko zuen latina; eta, izan ere, bere lanak fabulen itzulpenak dira. Berak liburu bat egiteko ausardia izan zuen, eta ni, nire partetik, oso gustura geratu naiz kantarekin.
Literatura liburuetan ez dira emakumeak sarri agertzen. Euskal kulturan erreferente femeninoak falta dira?
Ez, badaude. Gaur egun, Miren Agur Meabe, Uxue Alberdi, Eider Rodríguez… bezalako izenak aurkitzen dira. Ez nuke esango bata bestearen parean daudenik, baina, emakumeei dagokienez, gero eta ahots indartsuagoak entzuten direla uste dut.
Youtubera igotzen dituzun bideoblogetan, euskal kulturaren alorrean argitaratzen diren edukiak ezagutarazten dituzu. Ezkutuan al daude horietako asko?
Ez dugu ideiarik ere. Spotifyra sartzerakoan, erreferentzia kopuru handi bat datorkit burura, baina, horien artean, ez da sekula egiten euskal kulturaren aipamenik. Prentsa hartzen badut, Gipuzkoan gehien irakurtzen den egunkarian ez dago ia euskal kulturarekiko erreferentziarik. ETB2-n ere, euskara ez da ia existitzen. Euskararen inguruan sortzen ari dena jasotzeko esfortzurik egiten ez badugu, ez zaigu ezer ere iritsiko. Euskarari erresonantzia kaxa handi bat falta zaio, sortzen diren lanak zabaltzeko balioko lukeen tresna bat. Ikasle eta irakasleekin garbi ikusten da ez dakigula zer liburu, abesti edo antzerki dauden. Gainera, antzerkiari dagokionez, urrezko aro bat bizitzen ari garela uste dut; literaturan sortzen ari diren lanak ere oso ederrak dira, eta musika potentea atera da. Beti nabarmentzen dira batzuk, baina, horien atzean, lan eta sortzaile gehiago ere badaude.
Euskarari erresonantzia kaxa handi bat falta zaio, sortzen diren lanak zabaltzeko balioko lukeen tresna bat
Ezagutuko duzu orain booma jo duen taldea, Chill Mafia. Zer iruditzen zaizu?
Niri zoriontzekoa iruditzen zait horrelako lanak ateratzea. Badirudi ondo pasatzeko egiten dituztela kantak, baina atzetik formazio handiko sortzaileak daude. Bideoklipak oso landuak daude, ulertzen dituzte garaiaren koordenatuak… Hala ere, horrek ez du esan nahi egiten duten guztia txalotuko nukeenik. Izan ere, feminismoaren ikuspegitik, uste dut irudi batzuk pixka bat garaiz kanpokoak direla. Hala ere, pasada bat da. Euskararen periferiatik sortutako lanak kontuan dituzte, Iparraldea kontuan dute… Elkarrizketa batean esan zuten zalantza dutela zein duten gogokoen, Jon Mirande ala Gabriel Aresti. Barkatu? Horrek esan nahi du irakurri dutela eta formatu direla. Oxala horrelako gehiago sortuko balira. Euskararen eta gaztelaniaren arteko lotura horretan, uste dut konplexu horiek kendu behar ditugula, eta haiek naturaltasunez egiten dute, jende asko erakartzen ari dira. Biba Chill Mafia!
Youtubeko kanala aldarrikapen sozial eta politikoak egiteko erabili duzu.
Bai, eta baita Etxepare Rap egin nuenean ere. Gure kontzientziak astintzen saiatzen naiz, eta horrela ipini nuen nire blogaren leloa, hain zuzen: “autokritika umoretsua egunerokotasunari”. Geure buruaz barre egiten ere ikasi behar dugu, oso osasuntsua delako. Gure gabezia eta beldurretatik hasi, eta balio dezala horrek gizarte eta mundu hobeago bat lortzeko. Aldatuko nituzkeen gauza asko ikusten ditut, nigandik hasita, eta ezinbestekoa iruditzen zait horiek identifikatzea eta mahai gainean jartzea. Kritika sozial eta politikoak presente egon behar dute; horrela ulertzen dut nik nire sormena, behintzat.
Gure kontzientziak astintzen saiatzen naiz
Kanten edo bideoblogen bidez beste ikasbide mota bat bultzatu duzu. Institutuetako hezkuntza sistemak aldaketa berritzaile horiek izan behar ditu?
Ez. Niri kantatzea gustatzen zait, teknologia berriak, blogak, kamerak… Baina beste askori ez. Garrantzitsuena da irakasleek ikasleei pasioa transmititzea; batzuek modu batera lortuko dugu, eta beste batzuek, berriz, bestera. Bakoitzak bere tresnak eta puntu indartsuak ditu, eta ez dago bide bakarra. Denen arteko nahasketa da, eta nik asko daukat ikasteko besteengandik, bai hasiberriak direnengandik, eta baita urte asko daramatzatenengandik ere. Berritzailearena asko aipatzen den etiketa bat da, eta edozein tokitan jartzen da. Izan ere, teknologiarekin klaseak berritzaile kutsua hartzen du. Baina teknologiak erabilita ere, eskola saioa beti bezain lehor ematen jarrai genezake. Umiltasunetik egiten dut nik nirea, eta, besteentzat baliagarria bada, aurrera.
Nola ikusten duzu gaur egungo gazteria euskararekiko?
Kontzientzia kontua da. Euskaraz hitz egiteko, erabaki politiko bat hartu behar da, apustu bat egin behar da, egoerak erdaraz bizitzera eramaten baitzaitu. Gazte asko ikusten ditut kontzientzia horrekin, eta beste asko, aldiz, batere gabe. Uste dut eskoletan eta hezkuntzan lanketa hori egitea falta dela. Gaur egun eskola publikoan euskaraz irakasten bada, apustu politiko bat egin zelako da.
Bukatzeko, euskal lanen gomendio txiki bat.
Antzerkian, Iparraldeko Fuchs anaiak edo Artedrama Plataforma. Musikan, Chill Mafia. Literaturan, Kafe tristeraen balada. Eta poesian, Jose Luis Otamendi.
