Kolore anitzeko mosaikoa Zallan
Kolore anitzeko mosaikoa Zallan
Eneko Abasolo Txabarri “Abarkas”, Jone Uria Albizuri, Miren Amuriza Plaza, Odei Barroso Gomila, Oihane Perea Perez de Mendiola eta Onintza Enbeita Maguregi bertsolariak igo ziren Zallako Mimetiz pilotalekuko oholtza dotorera. Bertso saio ederra eskeini zuten seiek ere, nork bere sentipenetatik kantatuz, bertsozaleak hunkitzeraino. Sailkapenak eta puntuaketak albora utzita, kolore anitzeko mosaikoa osatu zuten Zallan: bertso mosaiko zirraragarria.
Euskal Herriko mendebaldeko txokora jauzi egin zuen aurtengo txapelketa nagusiak, Euskal Herriko bazter guztietara hedatu beharraren grinaz. Udazkeneko giro eguzkitsu zoragarriak ez zuen barrurako gonbita luzatzen egia esan, baina Zallako Mimetiz pilotalekuko harmailek itxura dotorea hartu zuten txapelketa nagusiari merezi harrera egin asmoz. 655 ikusle inguru antolakuntzaren kontaketaren arabera. Leitzako saioko jende uholdetik urrun baina aurreikusitako kopurua betez, edonola ere.
Txapelketa nagusiaren inguruko xehetasunak biltzen dituen liburuxkan Zallako bertso eskolako kideei eginiko elkarrizketa bat dago irakurgai, eta besteak beste “Zalla gune euskaldun bezala ezagutarazteko txapelketako saioak izan dezakeen garrantzia” zuten bertso eskola horretako kideek aipagai. Mimetiz pilotalekuak eta Zallako herriak orohar larunbat honetan hartutako itxurari erreparatuz, helburua bete dutela esan daiteke. Beraien lana ez da, ordea, fokuen argia itzaltzearekin batera amaitzen, ezta gutxiago ere. Enkarterriak Euskal Herriko gune ez oso euskalduna izaki, beste eskualde batzuetan baino zailago daukate jarduna, tamalez. Eutsi horri!
Saio puntuagarriari hasera eman aurretik, haserako agurren tartea izan genuen motorrak berotzen hasteko. Enkarterriei, egoera politikoari, txapelketari eta abarri hamaika erreferentzia baten eta besteren ahotan. Honatx, lagin gisa, Jone Uriaren eta Odei Barrosoren haserako agurrak:
Ze emozio zuen txaloek
ta sintoniaren hotsak
estatistikak zoriarentzat
beti izan dira arrotzak
lau emakume ta lau bizkaitar
zer eta zallako hotzak
periferiko suerta liteke
gaurkoa ia denontzat
periferia da baina segun
ta zer hartzen den zentrotzat
gu zentratuta etorri gara
Zallara eta zuontzat.
Muga aldeko herri
gutti dut ikusi
euskara duna bere
elean nagusi
baina hizkuntzak ez dio
beldurrikan deusi
berria hartu eta
zaharrari eutsi
eta aurten zallak berriz
digu erakutsi
bazterra ezin dugula
bazterrean utzi.
Hortaz, motorrak bero, ariketa puntuagarriei hasera eman zitzaien, Idoia Anzorandia gaijartzaileak proposaturiko gaien arrastoari segika. Uneren batean bertsolariei arnasa hartu eta publikoari txalo jotzeko denborarik apenas uzten zuela iruditu zitzaigun arren (puntu-erantzunen ariketan, kasu), orokorrean dotore gidatu zuen saioa Anzorandiak.
8ko nagusiko ariketan elkarrizketarako gaiak proposatu zitzaizkien bertsolariei, seriotik hartzeko prestatuak hasera batean behintzat, denak ere. Onintza enbeitak eta Jone Uriak jositako elkarrizketa begitandu zitzaigun borobilena. Halaxe zioen gaiak: “irratiko kazetariak zarete, elkarrekin goizeko albistegi nagusia egiten duzue, goizeko 5ak dira eta kafe makinaren aurrean zaudete lanean hasi aurretik”. Hauxe da osatu zuten elkarrizketa, Enbeita hasita:
Goizean goizez zabaldu eta
albistegiko ateak
munduan dira gauza on gutxi
gehienak disparateak
ez dakit diren inbidiaren
ondoriozko kalteak
baina amorrua ere ematen dit
Katalunia esateak.
Donostiako zinemaldiak
nahiz ta baduen osperik
ia hori ere ezin aipatu
ta nola ez egon tristerik
arrazoi duzu nahiz lehen geneukan
bestelako albisterik
azken astetan ez dugu aipatu
Katalunia besterik.
Gidoia egin da kafe makinan
gaude bikote formala
beste andra bat hil omen dute
zerrenda ez da normala
editoreen kontra goazen
oraingoan nola-hala
guk biok behintzat ez dugu esango
ustezko hilketa dala.
Nahiz eta hori esaten duten
hamaika egunkaritan
holako gaiak ere atera
zaizkigu mila alditan
ez dela ustezko esango dugu
eta gainera egitan
zerbaiterako esnatzen gera
goizeko hiru t´erditan.
Egia esan albistegian
badago berez zer aipa
eta hor goaz teletipoen
atzetik biok jarraika
baina lanpostuz aldatzeko edo
eskatu behar dut nahita
kirol tartean gure iritzia
ematea libre baita.
Kirol munduan iritziarena
gerta liteke arraro
horretarako nahiz ta baduzun
berez nahikoa deskaro
nahiz eta beti ibiltzen garen
futbol kontuen esklabo
lasai onintza aste honetan
ihardunaldirik ez dago!
Lanetan aurrera eginaz, 8ko nagusiko ariketak 8ko txikikoari eman zion paso. Ez zen agian saioa lehertarazten duten bertsoaldirik entzun, baina ezin esan Odei Barroso eta Miren Amurizak osatu zuten ofizioak txispak sorrarazi ez zituenik. Turismo gidaria zen urruñarra, eta atzerritar jubilatua berriztarra, aste guztian turismo gidariaren ondotik aldendu ez zena bere Euskal Herrian zeharreko bidaian. Barrosok zalantzati irekitako bidea irauliz, ofizioa goruntz eraman zuen Amurizak:
Dexente ikasia
dut bidaietatik
denbora aurrera doa
tik-tak-tik, tik-tak-tik
ez duzu kobratuko
laguna badakit
beti nere ondoan
egoteagatik
Aizu nik daukat gura
aina libertate
ta ez, ez dut kobratzen
honegatik bape
ondoan ez banauzu
euki nahi jotake
zure gainean pozik
jarriko nitzake.
Serio dabil edo
egiten dit burla
holakorik ez nuen
aditu sekula
eta uste dut jakin
beharra duzula
hortarako adina
pasa zitzaizula.
Donostian gabiltza
zapatu arratsaldez
eta ni nabil zure
altzoaren galdez
lehenengo probatu
nere eginahalez
ta gero esan adina
pasa zaidan ala ez.
Nere eskuan daramat
banderin urdina
ta pasa zitzaizun bai
aspaldi adina
azkenaldian daukat
besotako mina
eramango al duzu
nere banderina
Aizu ez nazazu hartu
inuxente legez
gorputzak eskatzen dit
martxa berez berez
ta komunera noa
gozatzera nerez
amaitzen dudan arte
itxaron mesedez.
Bertsoak maisuki josi zituen Amurizak saio osoan zehar, eta hori gutxi balitz, ideia eta irudi ederrak ekartzen bete-betean asmatu zuen behin baino gehiagotan, 8ko txikiko lan honetan egin zuen moduan. Barrosok olatu horretan igota ederki jarraitu zuen kantukideak zehaztutako bideari.
Puntu erantzunei buruz asko esan eta idatzi da azken asteotan. Bertsolaria ezpata eta paretaren artean jarri ohi duen ariketaz ari gara, eta askoren aburuz zaila omen da bertsoaldi borobilak ateratzea txapelketaren testuinguruan, bertsolaria bestelako plazetan baino giro zurrunagoan ari delako kantuan. Zallan entzundako bertsoak ez ziren erabat antologikoak izan, ez dugu horrenbeste esango, baina ariketa honen joanean giroak behera egin zuenik ere ez. Horren adibide Oihane Pereak etxebizitzaren inguruko hariari jarraika osaturiko lana, bukaeran Gasteizko Errekaleor auzoko afera aipatuz, gainera.
Hamaika buruhauste
hipotekarekin
jendea ibiltzen da
ekin eta ekin
gero saldu nahi ta zer
egin berarekin
hobeto bizi naiz ni
alkiler batekin
Bankuekin borrokan
horrenbeste urte
ta gehio pasa behar
ditugu nik uste
etxe txiki bat edo
izatearen truke
gure arima ere
salduko genuke.
Okupazioa da
batzuen aukera
nik hori ikusi dut
Gasteizen ostera
eta argirik gabe
geratu arren bera
itxaropena dator
Errekaleorrera.
Txapelketa honetan bertsoaldi onentsuenak 10eko txikiko ariketan entzun ditugu ziur asko orain arte, ofiziotako atalari dagokionez bederen. Bertsoaldi bi hautatu ditugu Zallako saiotik, lehena bere borobiltasunagatik eta bertsolarietako batek irekitako ustegabeko bideagatik, bigarrena.
8 urteko haur baten gurasoak ziren Jone Uria eta Miren Amuriza; euren haurrak eurekin lo egiten jarraitzen zuen oraindik ere, eta Jonek gauzak aldatzeko garaia badela esan zion Mireni. Hona bi bizkaitarrek osaturiko lana, Amuriza hasita:
Umetxoak joan nahi du
a ze metafora
nigatik atzeratu
dezagun aproba
gustora eukitzen dut
ondoan ta hoba
lehenengo alde egingo du
ohetik kanpora
eta ohartzerako
etxetik joango da.
Gustora etortzen da
maiz gure artera
baina behar genuke
hemendik atera
horren goiz etzazula
bidali kalera
nahiz ta gustora zauden
zeure arabera
kontua ez zara zu
baizik eta bera
Kontu hontan sartuta
maitea gaude gu
ta zuri eman arren
hainbeste ernegu
nik umea nahi nuke
gurekin mantendu
zeren joaten bada
gu nola epeldu
ia ez nuke jakingo
zuri nondik heldu
Lehen ibiltzen ginen
gozo ta amoltsu
elkarri arinduaz
taupada ta pultsu
orain bota duzunak
ai ze beldur kutsu
lehenik heldu eskua
joan pausuz pausu
lasai ze berehala
oroituko duzu
Gustatu zait nola irten
zaren zu frotera
antza niretzat duzu
gogoa sobera
ados asumitzen dut
gure egoera
haurra bere ohera
joatea hobe da
ta ohitu arte joango naiz
neu bere ohera.
Hala izango zinake
beretzat pozoia
utzi dezagun hazten
gure etxeko joia
afaritan botako
diogu sermoia
nik neuk esango diot
bada ta sasoia
baina zuk emaidazu
gero arrazoia.
Eneko Abasolo “Abarkas”-ek eta Oihane Pereak denda bat zuten elkarrekin, bertako eta garaiko produktuak saltzen zituztelarik bertan. Oihanek bestelako produktuak ere saltzen hasteko proposamena luzatu zion Abarkasi. Abarkasek espero zen bidetik abiatu zuen bertsoaldia, baina Pereak beste bide bat aukeratu zuen, eta Abarkasi kosta egin zitzaion hari hori segitzea, bidean galdutako bertso bat, hain juxtu… Ofiziotan jarduteak gauza hauek ditu… Hona hemen bertsoaldia, Abarkas hasita.
Aspalditik zara zu
lankide laguna
erdibanatzen dugu
dendako jarduna
ona da jendearen
hemengo erantzuna
eta ez zait gustatu
zuk esan duzuna
hola galduko dugu
gure nortasuna.
Badakit zu zarela
antigualekoa
bertako produktua
dugu gogokoa
baina ezin begiratu
betiko golkoa
proposamen bat daukat
moda-modakoa
sex-shopa ipintzea
baina bertakoa!
Total aldatu guran
zabiltz baina kieto
udan hemen tomatez
ta letxugaz lepo
aritzen gara saltzen
gainera ederto
ona ta bertakoa
ez al da hobeto
kate komertzialeri
aurre egiteko.
Baditugu alberdinia
eta artaburu
fondoko zonak beste
kutsu bat hartu du
eta irudimena
dut nere helburu
fruituan zerbitzari
egongo gara gu
eta probaleku bat
jarri beharko dugu.
Bost metro koadratuko
dendatxo bat gara
ta guztia topera
bete dugu jada
zuk gaian aldaketa
mahaira atara
zure sexu gogoa
apaltzeko hara
etxez-etxe ibili
sex-shoper gisara!
Ez nauzu ipiniko
zuk horren gatibu
sexu gosea dago
Zalla da testigu
Etorriko zaizkigu
ez bat, bi ta ez hiru
eta aterako dugu
ene zenbat diru
Donostiko amonak
poztuko zaizkigu!
Komunerako joan-etorrien ostean, kartzelako ariketaren txanda heldu zen. Honela zioen gaiak: “jendea harri eta zur utziko lukeen argazkia atera berri duzu, zalantzan zaude gorde ala zabaldu”. Miren Amuriza, Jone Uria eta Odei Barrosoren lanak hautatu ditugu. Asko hitzegin zen saioaren amaieran Amurizak egindako lan ikaragarriaz, gizartean hain trinkotuta dauden marra gorri irudikari horiek birrindu nahiak bultzatuta. Biluztu eta bere buruari argazkia atera dion amonaren paperetik kantaturiko bertsoek eztarria korapilatu zioten Zallako publikoari.
Larogei eta bi urte
gorputz honetan nabari
ditudan arren nahi nuke
askatasunean ari
eta joan zan astean
gure etxeko bilobari
eskatu nion mobil bat
ekar zezala opari
neure gelara sartu naiz
agur esan munduari
ta ohe gainean utzi
ditut arropa ugari (bis)
ta argazki bat atera
diot neure buruari.
Nabaritzen da azala
nola aldatu zaidan aldez
nola dauzkadan bularrak
tinkotasunaren galdez
aluan ez dut ilerik
besapeetan bi trabes
ta izterretan barizek
xume hartzen dute babes
neure muga bat hautsi dut
erretratu hau eginez
ta gorputzari begira
liluratua naiz zinez (bis)
niretzat ederra bada
besteentzat zergatik ez?
Orain zalantzan jarri naiz
mobila eskuan dudala
bidali edo ez bidali
lotu ala ez uhala
tira erakuts dezadan
ez baita izan makala
nahiz ta gure familian
sortuko den arrakala
noz e noz hil egingo naiz
noski tokatzen da hala
ta ez dut nahi esan dezaten
nintzela andre legala (bis)
baizik oroitu nazaten
amona ausart bezala.
Jone Uriak Kataluniako egoera izan zuen hizpide, eta agian kutsu dramatikoegia eman zion arren bere lanari, hiru bertsoak goitik beherakoak direnik ezin uka:
Gertakaria izan denean
dena zen hain jendetsua
nik mobilari ez diot egin
argi dago mespretxua
nire eskutan dago bidali
edo ta gorde mezua
ez da ohikoa gaur Bartzelonan
gertatu zaigun kasua
egin nezake gordetzeko edo
bidaltzekoa pausua
aldiberean baita gordina
eta esanguratsua.
Une batean furgona bat da
arriskuaren bonbila
Rambletan lasai geunden ta sortu
da kristoren iskanbila
jendeak korri gora ta behera
ta mossoen borobila
argazki bat dut ikusten dena
odol eta kaos pila
alde batean hiru zauritu
garrasika neskatila
eta erdian lau-bost urteko
haur txiki-txiki bat hila.
Desagertuak dira kolpetik
normaltasun eta orden
hemen dena da erreakzioa
etsipen eta eromen
ta nik mobila ez dut ba hartu
akaso normala omen
nahiz bidaltzera jo behar nuen
ustez ahal nuen ondoen
ezabatzea erabaki dut
bi aldiz pentsatu ondoren
ez dago eta nire eskutan
nola erabiliko den.
Odei Barrosok ekialde hurbila izan zuen hizpide, eta ariketa honetan bai, benetako Odei Barroso ikusentzun genuela esan daiteke: bertsokera samurra eta goxoa duen Odei Barroso, baina bere bertsoak mezuz kargatzen dituena.
Joan nintzen Irakera
joan nintzen Sirira
nola aldatuko dut
nere perspektiba
nahiz buruari eman
makina bat bira
nahiago nuke irudi
hobeak balira
bostehun bat etorkin
hor ageri dira
itsasoan itota
hutsari begira
min ematen du baina
egia hori da.
Malko gaziek begi
ertzak herdoiltzean
gutti egin liteke
indarrak doitzean
berdina da gauean
berdina goizean
itsasoa zer da ba
bidea loitzean
europar hoiek hasi
bitez otoitzean
malko txiki batekin
begi bakoitzean
egiten duten hori
berriz oroitzean.
Iraken zenbat guda
borroka, gerrate,
Afganistanen ere
guzia da kalte
Siria bihurtu da
berunezko kate
Egipton ez zen jarri
aski borondate
ta europarrak dira
guzi horren parte
baina kontzientzitarik
daukate aparte
begien aitzinean
jartzen zaien arte.
Miren Amuriza izan zen punturik gehien bildu zuen bertsolaria (700.5) eta horrenbestez azaroaren 12an Durangon kantatzeko txartela lortu zuen. Poliki-poliki ari da forma hartzen saio horretako kartela ere, eta momentuz Aitor Mendiluze, Oihana Iguaran eta Miren Amuriza ageri dira kartel horretan. Ez da ahuntzaren gauerdiko eztula. Gainerako bertsolariak zain egon bharko dute aukerarik duten ala ez jakiteko: Jone Uria (662), Odei Barroso (650), Onintza Enbeita (640.5), Eneko Abasolo “Abarkas” (615.5) eta Oihane Perea (591.5). Bi saio baino ez dira falta eta ezpatak aidean daude…
