Iritziak

Libreko bertsogintza - Errealitatea, aukerak eta mugak

Libreko bertsogintza –

1.- Libreko bertsogintza. Zer kontsidera genezake libreko bertsogintza?

Libreko bertsogintzaren definizio eskuzabala hartuko dut oinarri, gai-jartzailearen esanera ez dagoen bertsogintzaren eremu hori. Eta hor sartzen dira:

• Libreko saio gisa ezagutzen ditugunak, erabat gai-jartzailerik gabekoak:
  • Bertso afari eta bertso bazkariak, bertso poteoak…
  • Herriko jaien bueltakoak, egun pasak, meza osteko saioak…
  • Ekitaldipekoak, motibo jakin baten bueltakoak…
  • Balkoitik balkoirakoak
  • Zahar etxeetako libreko saioak Adin-adin programaren barruan
  • Libertimenduak, azken urteetan indar berezia hartzen ari dutenak, bide batez esanda. Libertimendua, bertsogintza ikuspegitik funtsean libreko saioa da.
• Beste multzo batean daude, gai-jartzailea izan baduten saioak baina saioaren parte handi bat librean egiten diren ekitaldiak.
• Jaialdi formatuan egiten den puntukako libreko tartea dago. Huskeria bat dirudi baina 40 urte hauetan libreko puntukako saio horrek oso funtzio jakin bat izan du, oso puntuala baina oso garrantzitsua eta horregatik iraun du 40 urtetik gora.
• Azkenik, hau ertzekoagoa da, badira sariketak libreko saioa beren egituran kokatuta dutenak: Zapi Janztea Zaldibian edo Zarauzko Kopla txapelketa
• Muga eremu bat ere aipatu nuke hemen: Ganbarako libreko bertsogintza, eta da Txapelketako gai irekien edo gai ireki batzuen atzean dagoen libreko logika, non gaiak ia kontestu edo abiapuntu lana egiten duen, librean bezalaxe.

 

 

2.- Libreko bertsogintza jardun gisa eta ez formatu gisa

Libreko bertsogintza jardun modu gisa kokatu nahi dut. Bertsolaritzako azpigenerotzat irudikatzea nahiko nuke, eta ez hainbeste formatu gisa. Eta nire lehenbiziko lana libreko bertsogintza etiketaz eranztea izan da: ez lotzea testuinguru batera; ez lotzea bertsolari iruditeria jakin batera; ez lotzea garai jakin batera; eta ez lotzea formalitate edo informalitate jakin batera.

Uste dut libreko bertsogintzaren etorkizunarentzat etiketa horiek denak direla mehatxurik handiena.

3.- Zer da gaur libreko bertsogintzaz dakarkidan helburua?

Ez dut libreko bertsogintzaren gorazarre idealizatu bat egingo, ez baita idealizatzekoa.

Saiatuko naiz aukeren eta mugen tarte horretan nire ikuspegia txertatzen eta batez ere saiatuko naiz etorkizunerako bisualizazio ariketa bat proposatzen.

Nire libreko erradiografia eginda, nire lehenengo plaza librean egin nuen, Hernanin. Esango nuke libreko saio gehienak ni baino zaharragoekin eta gazteagoekin egin ditudala. Nire belaunaldikoekin ere dezente kantatu dut, baina batez era belaunaldi kontrastea konstante bat izan da. 40 bertsolariko zerrenda azkar samar osatu dut.

Era berean, garbi daukat nire bertso bidean aurrera egin ahal izateko libreko bertsogintzak baino txapelketako bertsogintzak izan duela eragin nagusia. Era berean, uste dut libreko bertsogintzak baduela espazio propio bat ere. Nire kasuan ere izan du eta badu espazio propio bat.

 

4.- Libreko bertsogintzaren kokapena

Xenpelar Dokumentazio Zentroko datuen arabera, plazan gehien dabiltzan 10 bertsolariek euren plazen %30 bueltan (edo gehiago) librean egiten dituzte edo libreko bertsogintzak parte handia duen saioetan. Bertso bazkari eta bertso afarietan. Eta bertso kopurua aintzat hartuta, plazan gehien dabiltzan bertsolariek beren bertsoen erdia bueltan librean kantatzen dituzte, batez beste. Eta badirudi datozen urteetan ere horrela izango dela.

Plazan presentzia apalagoa dutenek pentsatzekoa da librean oraindik eta gehiago kantatzen dutela proportzioan.  

Plazako bertso saioen datuetara etorrita, 2022an 1.070etik 300 inguru libreko saioak izan ziren eta beste 300 lagunartekoak. Beraz, pentsatzekoa da lagunarteko horietan ere libreko bertsogintzak presentzia izan duela. Jaialdiak 1.070 etik 346 izan ziren. Beraz, libreko bertsogintza bete-betekoa da plazaren heren batean, eta presentzia dezentekoa du plazaren bi herenetan.

Pandemia aurretik, libreko eta lagunartekoen proportzioa oraindik eta handiagoa zen. Formatu hori asko atzendu zen eta jaialdienak gora egin, antolakuntza baldintzengatik. Orain nahiko bere onera etorri da, baina ez erabat.

5.- Eskolarteko bertsolaria librean

Hitzaldi hau irakurri ahala, Eskolarteko txapelketako bertsolari gazte bat gogoan izateko eskatu dizut, irakurle. Irudi hori hartuta, hauxe da lehenengo ondorioa: bertsolari gazte hori elitera iristen bada, bere plazen %30 inguruan librean egingo du. Erabat librean edo gaiekin tartekatuta.

Eskolarteko bertsolari gazte horrek bere bertso bidea zirkuitu horretatik apartexeago egiten badu ere, antzeratsu. Eta, bertso kopurua aintzat hartuta, eskolarteko bertsolari gazte horrek, ziurrenik bere bertsolari ibilbidean librean botako ditu bertso gehienak.

Edozein kasutan, libreko bertsogintzak saio kopuruz presentzia oso handia duen plaza testuinguruan garatuko du bere bertsolaritza. Hori bai, bere bertso bidearen patua ez da egongo bereziki libreko bertsogintzari lotua, txapelketari baizik, eskolartekotik bertatik hasita. Eta gehiena zabalduko diren bere bertsoak ez dira librean kantatutakoak izango, normalean behintzat. Txapelketan edo jaialdietan kantatutakoak baizik.

Bi puntu horiek esplikatzen dute garbi samar, libreko bertsogintzak bertsolaritzan duen presentzia eta libreko bertsogintzak bertso eskoletan duen presentzia urriaren arteko desoreka puntu hori.

Egiari zor, datu horiek neroni ere pixka bat ezustean harrapatu naute. Nire buruan libreko bertso jarduna ertzekoagoa zen, baita kopuruetan ere. Saio moten proportzioa jakinekoa zen, bai behintzat mundu honetan gabiltzanontzat. Alegia, jaialdi, libreko eta lagunartekoen proportzioa, plazaren banaketa hori. Baina deigarria egin zait niri plazan gehien dabiltzan 10 bertsolariek ere librean zenbat kantatzen duten. Besterik da horrek duen oihartzun mediatikoa edo soziala.

 

6.- Libreko bertsogintzaren hedadura, hedapena eta generoa

Libreko bertsogintzaren ezaugarrietako bat da bere hedadura eta hedapena oso proportzionalak ez izatea, ia ezinbestean. Aipatu dut saioen hirutik bat direla jaialdiak, hirutik bat librekoak eta beste hirutik bat lagunartekoak.

Genero ikuspegitik, jaialdietan parekidetasuna %55 / 45 ingurukoa bada, librekoetan parekidetasuna urrunago daukagu; 60 / 40 bueltan. Libreko saio gehienak mixtoak dira gaur egunean, %53 bueltan.

Gizonezkoen arteko libreko saioak %35 bueltan dira. Eta emakumezko bertsolarien artekoak %11. Datuak garbiak dira. Proportzio horiek berdintze alderakoa da azken urteetako joera, baina puntu horretan gaude. Horrek eragin handia du sortzen den libreko bertsogintzaren muin-muinean. Zeri kantatzen diogu eta nondik? Nork kantatzen duen jakinda pista batzuk baditugu, bereziki librean, non bertsolaria bera eta bere mundu erreferentziala tematika iturri oso garrantzitsua den.

Hori hedadurari dagokionez. Hedapenari dagokionez, urtean zehar zabaltzen diren 100 bertso ekitalditik %10 bueltan-edo azpitik da librekoa. Agian, horrela esanda, oso gutxi dela iduri lezake, baina beharbada ez da hain gutxi ere.

Gai hau askotan atera izan da Bertsozale Elkartearen gogoetatan. Tokikotasunak eta testuinguruaren indarrak libreko bertsogintzaren zabalkundea zaildu egiten du, testuingurua jaso eta zabaltzea bertsoa jaso eta zabaltzea baino dezentez nekezagoa delako.

 

7.- Libreko bertsogintzaren mapa tematikoa: zeri kantatzen dio libreko bertsogintzak eta nondik

Hasteko, esango dut ez daukagula mapa fidagarri xamarrik jakiteko libreko bertsogintza zein gaitegitan barrena dabilen edo ibili izan den azken urteetan, norbere esperientziaz eta estereotipoez harago. Nik dakidala, ez daukagu horren inguruko datu bilketarik eta interesgarria litzateke lagin adierazgarri bat izatea.

Beraz, herren hori aitortuta, nik uste dut libreko bertsogintzak hiru gaitegi edo gai iturri nagusi dituela:

• Saioaren motiboa, leku fisikoa zein sinbolikoa, testuingurua eta publikoa.
• Bertsolarien elkarrizketa artistikoa… elkarrizketa erdi fikziozko erdi erreal hori bihurtzen da gai iturri.
• Aktualitatea.

Nire esperientziatik, gaitegiaren zati handiena libreko bertsogintzan lehenengo bi iturrietatik dator. Saioaren motiboa, publikoa, lekua (zein espazio sinbolikoa) eta bertsolarien elkarren arteko dinamika libreko bertsogintzaren aktualitatea normalean koktel horretan txertatzen da. Batzuetan zuzenean kantatzen zaio, baina oso ohikoa da aktualitatearen erreferentziak testuingurura ekartzea.

Zeri eta Nondik kantatzen dio libreko bertsogintzak? Sinplifikatuta, esan liteke libreko bertsogintzak kantatzen diola bereziki: 1) Dabilen inguruari eta espazio sinbolikoari; 2) Kantatzen dio bizitzari, gizarteari, munduari, gai konkretu edo unibertsalei.

Nondik kantatzen dio? Libreko bertsogintzak kantatzen du, batez ere, dabilen ingurutik, motibotik eta espazio sinbolikotik. Eta kantatzen duten bertsolarien ahotsetik eta posiziotik.

Hortik kantatzen du libreko bertsogintzak, batez ere. Eta horrek niri pista garrantzitsu bat ematen dit etorkizunera begira.

Zer behar du libreko bertsogintzak tematika aldetik osasuntsu egoteko, nire ustez?

• Behar luke antolakuntza motibo eta antolatzaile aniztasun bat, antolakuntza motiboa, gai iturri garrantzitsua den heinean.
• Behar luke espazio fisiko eta sinboliko ahalik eta askotarikoenean garatzea libreko bertsogintzan, publiko ahalik eta askotarikoenean, hori ere gai iturri handi bat den neurrian.
• Eta behar luke bertsolari profil ahalik eta askotarikoena, mundu ikuskera desberdinek sor dezaten libreko bertsogintza.

Gurutzatzen badira antolakuntza motibo, espazio fisiko zein sinboliko, publiko eta bertsolari profil askotarikoak, koktel horretatik aterako den libreko bertsogintza oso aberatsa izango da, bertsolaritzaren zentralitatean egongo da eta interes handia piztuko duen bertsogintza moldea izango da.

Gaur egunean non dago edo non ikusten dut nik libreko bertsogintza alor honetan:

Ikusten dut batez ere bi espaziori lotua: 1) Festa giroari, herri eta auzo txikietako festa giroari lotua edo poteo giroari lotua. 2) Otordu giroari lotua. 3) Eta tarteka ikusten dut libreko bertsogintza plaza handiagora ekartzeko ahaleginari lotua. 4) Eta tarteka, oso tarteka, ikusten dut tematika bati lotua, motibo sozial bati lotua.

Bertsolarien profilari dagokionez, aipatu ditugu datuak. Nik uste dut hor aniztasun handia dagoela eta batez ere generoan dagoela herrena. Bi emakume bertsolariren arteko libreko saioak %11 izateak tematika oso bat murrizten du.

Nik batez ere festa modu bati eta otorduari lotuta ikusten dut libreko bertsogintza eta hor estereotipatuta gelditzeko arriskua egon liteke. Espazio hori eta antolakuntza motibo hori oso garrantzitsua eta eutsi beharrekoa da, baina uste dut libreko bertsogintzak hortik kanpora ere bidea egin beharko lukeela. Libreko saio tematikoak egiten dira, beste kultur diziplinekin lotuta: arte erakusketa baten kontakizuna, ekitaldi jakinen inguruko saioak…

Beste aukera bat da gai-jartzailearekin diren hainbat formatuetan ere libreko saioari bere espazioa egitea, puntukakoa egiten den bezala.

Eta txapelketan librean egiteko eskatuko bagenie? Adibidez buruz burukoan dozenerdi bana bertso? Imajinatu Maialen Lujanbio eta Amets Arzallus Nafarroa Arenan buruz burukoan egunaren irakurketa bat librean egiten, biak entxufatuta daudela. Latza izango zen. Epaitzeko zaila? Eta errazik bai? Uste dut horrek funtzionatu egingo lukeela eta prestigioa emango liokeela libreko bertsogintzari.

 

8.- Libreko bertsogintzaren aukerak eta mugak

Libreko bertsogintza, librean aritu, libreko saioa… izendapen horrek iradoki lezake libreko bertsogintzak gehiago duela aukeratik mugatik baino… Baina hala ote benetan? Nik nire esperientziatik hitz egingo dut eta erantzuna da BAI eta EZ. Eta, gainera, bizitzako etapa desberdinetan aukerak ere aldatzen joan litezke.

Nire esperientziatik hitz egingo dut. Nire kasuan aukera eta muga horiek parte handi batean nire jarreraren baitakoak izan dira. Sakon-sakonean dagoena da bertsolariak bere burua non kokatzen duen. Eta bere buruari zein askatasun aitortzen dion bertsotarako. Hori da zentrala nire ustez. Hori da zailena eta hori da eusten gehiena kostatzen dena ere.

Zeure buruari askatasun margen zabal bat aitortzen badiozu, irabazten du bertso mailak, irabazten du saioak eta irabazten du ia denak.

Askatasun horrek joko handia ematen du testuinguruaren irakurketa egiteko, gaien hautaketarako, umorerako, plaza horretan zuk utzi nahi duzun ideia kantatzeko… Nik uste dut tematika aldetik hori dela libreko bertsogintzaren sekretu nagusia. Nire kasuan behintzat bai. Eta ikasteko gauzarik zailena.

Libreko bertsogintzan oso erraza da giroak, motiboak eta testuinguruak eramatea. Gauza bat da egoerarekin sintonia bat izatea eta bestea sentitzea egoeraren mendekoa zarela eta mendekotasun horretatik ari zarela bertsotan. Nik sentitzen dut urteak pasa ahala horretan ari naizela ikasten. Eta ikasi ahala disfrutatu ere gehiago egiten dudala bertsotan.

Non dago muga? Muga dago markoarekiko norbere jarreran edo paktuan. Marko kontzeptua Bertsolamintza honetan kontzeptu garrantzitsua da. Bertsotan dabilenari era askotako saioetan kantatzea tokatzen zaio. Nik saio batera joatea erabakitzen badut, ni ez naiz joango saioa lehertzera. Ez badut toki horretan egon nahi edo ikusten badut hor ez daukadala zer aportaturik, ez naiz joango eta kitto. Eta joaten banaiz, paktu inplizito baten gainean noa: ez dut konpartitzen zure markoa, baina ez noa bertsotan marko hori apurtzera. Uste dut hor bertsoak egon egin behar duela eta, gainera, estimatzen dizut aukera eman izana. Markoen arteko tentsio horretan paktu inplizitu horrek ematen dizu lasaitasun mental bat, badakizu non zauden eta zertan ari zaren. Zure barruan garbi daukazu ez zarela konpartitzen ez duzun marko hori elikatzen ari. Besteren batek hori pentsatuko du, baina zu besteren begiradatik libre bazaude badakizu zertan ari zaren.

Nire ustez, hori da libreko bertsogintzaren muga nagusia. Baina egia da muga hori ere neurri batean teorikoa izan litekeela, eta, umorea lagun, muga horiek ere zeharkatu izan dira bertsotan. Nik badaukat inpresio hori.

Gero, badago beste muga bat eta da inguruaren presentziak jartzen dizun muga hori. Libreko afari batean entzulea gainean izan edo jaialdi batean norbera oholtzan eta publikoa 6-8 metrora egon, hori alde handia da. Alde horretatik, nik uste dut oholtza espazio libreagoa dela bertso afari bat baino. Gauza batzuk kantatzeko distantzia mental eta fisiko bat behar da gaiarekiko, sorkuntza guztietan bezala. Libreko saioetan, gehienetan espazio hori murritzagoa da.

Libreko bertsogintzak intimitate maila dezentearekin kantatzeko aukera ematen du eta egiten dela esango nuke. Kasu honetan formatu txikiak ere laguntzen du intimitate hori sortzen.

Era berean, diskurtsiboki, libreko bertsogintzak bere mugak ditu. Gai batek edozein tokitara eraman zaitzake eta handik abiatu bertsoaldia. Libreko bertsogintzari ezin zaio hori eskatu. Libreko bertsogintzak beste era batera ekarri eta landu behar izaten ditu gaiak. Zertzeladaka, esango nuke nik.

Halere, bertsolariak libreko saio batean flotatzen dauden gai horiek ondo irakurtzen eta bertsotan ondo ekartzen asmatzen duenean, kontuz. Horrek sortzen duen katarsia latza da. Ze hor artea ez da gai bati buruz egiten duzun formulazioa bakarrik. Klabea da testuinguru horretan pisu handia duten gaiak egoki ekartzea bera, gai horiei ahotsa jartzea.

Ideia nagusi gisa, libreko saioetan aukerak sortzeko indarrik gehien duena da norberak bere buruari ematen dion askatasuna.

Libreko bertsogintza eta bertsogintza librea ere bai. Ardatzeko kontu bat da, ze ardatz horretan ez gaudenean bozeramaile huts bihurtu gintezke eta horrek oso bide motza du. 

9.- Libreko bertsogintzaren lan klabeak

Puntu honetan zerrendatuko ditut nire ustez libreko saio bat ondo ateratzeko garrantzizkoak diren elementu batzuk.

 

1. Deskantsatuta eta bertsotarako ilusioz joan, amorrazio batekin eta irekita. Ebidentea da, deskantsatuta, ilusioz eta grina puntu batekin leku guztietara joan beharko genuke, ezta? Eta bereziki ekitaldiaren ardura guztia edo gehiena norbere gain dagoen toki batera. Libreko saio baten poza ederra da, betea. Baina libreko saio triste baten digestioa oso gogorra da.
2. Aurrelana eta buru lana. Zure burua saioan kokatzeko buru lana da hari muturrak bilatzeko buru lana. Aurrelan eta buru lan hori egin izan dudanetan, gehienetan erosoago sentitu izan naiz bertsotan.
3. Gidoia edo haria. Libreko saioetan badago mitotxo bat libreko saio bat dela hasi eta ea zer ateratzen den. Baina beti dago gidoi bat edo hari bat. Batzuetan agerikoa, bestetan inplizitua, bertsolariek elkarrekin konpartitua edo bakoitzaren buruan dagoena. Ezer pentsatu gabe hastea batzuetan gidoiaren parte ere izan daiteke. Ni ahal dela saiatzen naiz kantukidearekin bide posible bat eta gai batzuk adosten.
4. Doinuen hautaketa. Bertsotan denok saiatzen gara doinutegiari ahalik eta brillo gehien ateratzen. Libreko saio batean, non 50 minutu edo ordubete jarraian ariko zaren, doinuek pisu handia dute. Hasteko, norbera bertsotan gustura aritzeko, mezuaren lagungarri izateko eta jendearen belarriak harrapatzeko. Puntu honetan esan nezake libreko bertsogintzak aitzindari lanak egin dituela. Nik esango nuke jaialdietan erabiltzen diren doinu dezente, zortziko handi eta txiki narratiboak, libreko eta otordu bueltako saioetan probatu direla eta hor funtzionatu dutenean iritsi direla oholtzara. Logikoa da, ezta? Eremu bilduan probatu eta plaza handiagoan ikusi gero.
5. Bide-irekitzailea edo bide-er Libreko bertsogintzan badago bide-irekitzailearen figura. Batek bidea ireki eta besteak erantzun. Diskurtso hori nahiko esplizitua izan da: Azpillagak zuen bide-irekitzaile fama, Hasi Azpillaga izena bere liburuak, Sebastian Lizasok ere bai, Egañak berak hala aitortuta… Nire inpresioa da gaur egunean libreko bertsogintzan rol horiek ez daudela hain markatuta eta bertsolariek bietatik egiten dutela saioan zehar. Rolak markatuagoak izaten dira esperientzian edo informazioan alde handia badago.
6. Elkarrizketari eustearen garrantzia. Libreko saio bat txukun samar ateratzeko elementu zentrala da hau. Eta hau bi bertsolariek egin behar dute ondo. Jarrera kontua, Jarrera kontua da aitortzea elkarrizketa hori dela oinarria eta hari hori dela saioa josiko duena. Eta oinarri horren gainean etorriko dira su artifizialak, tiroak, ateraldiak… baina elkarrizketa hori gabeko tiro eta su artifizialek ez diote saio bati eusten. Batzuetan tokatzen da sakrifizioak egitea: bertso polit bat etorri baina hariz kanpokoa… hariari eutsi, bertso ez hain luzitua bota eta saioari lurra jartzen jarraitu.
7. Informazioaren gestioa eta botere harremanak. Bi puntu hauek batera jarri ditut elkarrekin oso lotuta daudela iruditzen zaidalako. Libreko bertsogintzaren beste elementu zentral bat da informazioaren gestioa. Saio askotan, arratsaldeko 20:00etan sartzen zara burbuila polit batean eta goizeko ordubietan aterako zara. Eta burbuila horretan hasten da informazioa zirkulatzen, normalean botere harremanen harietatik barrena. Modu naturalean, inertziak jarraituz… Noiz edo noiz tokatu izan zait, eta informazio deskonpentsatuarekin libreko saio bat egitea gogorra da. Gazteagotan, esango nuke dezente probatu nuela. Libreko saio batean hori ere gestionatzea tokatzen da. Nire ustez egokiena da informazio fluxu hori modu esplizituan egitea, antolatzailea ere kontziente izanez bi bertsolariei tratu bera eman behar diela, nahiz eta ardura desberdinak izan. Baina, hori beti ez da posible, batzuetan informazioa puskaka iristen da, iturri desberdinetatik… kasu horretan informazioa konpartitu eta kitto. Nire esperientziaren arabera, informazioaren gestio konpartitu hau ematen da orokorrean.
8. Kokapena eta momentua. Espazio bildua, eta ahal dela saioa aurretik. Libreko bertsogintza molde baten sekretuetako bi dira lekua eta momentua aukeratzen Orokorrean bertsoak espazio bildua behar du, bertsolariak espazio bildu hori osorik eta gertu bizi behar du eta, alderantziz, publikoak ere bertsolariak garbi ikusi behar ditu. Otorduetan askotan gertatzen da arau hori gehiegi desitxuratzea, eta hor, gehienetan, saioak ordaintzen du. Hor bertsolariak iniziatiba hartu behar du, eta espazioak ematen ez badu, bada, kantu lekua aukeratu. Unearekin berdin. Bertso afari eta bazkarietan normalean ez da aparteko arazorik bertsoa elementu zentrala delako. Baina bertsoa beste ekitaldiekin batera gurutzatzen denetan, ahal dela saioa aurrena. Arreta freskotan hor egoten delako. Eta denborarekin lotuta, beste gauza garrantzitsua da bukatzen jakitea.

10.- Libreko bertsogintzaren kostu energetikoa

Libreko bertsogintzak alderdi eder asko ditu, baina exijentzia maila ere neurrikoa da. Nik Xabier Amurizari entzun nion Iturenen, aspaldi, bera bertsoak ez zuela nekatzen, ibilerak nekatzen zuela bera. Eta bertsolari handi batek esana da egunpasen inguruan jardunean gozatu egiten zuela eta egonean nekatu… Bai egoki esana.

Nik uste dut gaur egun libreko bertsogintzaren herren handietako bat hori dela: energia aldetik exijentzia maila handikoa da, eta nekosoa, oro har. Bereziki, otordu eta festa giroko egunpasei lotutako libreko bertsogintza hori.

Bertsogintza eta kontziliazioarena ez da bizikidetza erraza. Ez lehen eta ez orain. Eta otordu bueltako zein jai bueltako libreko bertsogintzak exijentzia hori oso muturrera darama. Bertsolarientzat eta bertsozaleentzat, bientzat. Eta horrek bere pisua dauka. Nik ez daukat erantzunik, baina, gizarte ereduaz zabaltzen ditugun zenbait diskurtso eta praktikatzen ditugun zenbait bertsolaritza eredu… Ez dakit ba… hortxe utziko dut.

Eta, normalean, soluzio praktikoa izan ohi da norberak hartzea neurria. Aukera hori beti dago hor, baina ez dut uste hori bakarrik nahikoa denik.

 

11.- Libreko bertsogintza bertso eskoletan.

Bertso eskoletan zenbat egiten da librean? Aspaldiko urteetan, plazaratzea eta bertsolari bidea txapelketaren bueltan daukagu antolatuta, Eskolarteko Txapelketatik hasita. Eta helduetan antzeko. Nahi nuen baina ez dut testeatu bertso eskola nagusietan librean zenbat egiten den. Ez daukat datu zehatzik. Niri iristen zaizkidan kontuen arabera, esango nuke ez dela egiten librean, ez behintzat modu sistematiko samarrean. Ni biltzen naizen bertso eskolan, Asteasun, librean egin izan dugu, baina bi bakarrik juntatu izan garelako. Baina hori salbuespena da, gure kasuan ere. Asterokoa gaiekin egiten dugu.

 

12.-Libreko bertsogintzaren antolakuntza oinarria. Zeini kantatzen diogu eta nondik da Bertsolamintzaren galdera orokorra, baina, zeinek jartzen du librean kantatzeko aukera eta nondik jartzen du?

Libreko bertsogintza non mugitzen den ikusita, nik uste esan litekeela antolakuntza aldetik ere oinarri ezegonkorrena duen bertsogintza moldea dela librekoa: oinarri finkoena dauka bertso eskola bueltako sare horretan. Baina, beste parte handi bat da auzo eta herri txikietako jai batzordeak, aldatzen doazen jai batzordeak, kultur elkarte eta elkarte gastronomikoak, bestelako eragileak…

Egia esan, ezegonkortasun horretan oraindik badago energia, ze, pandemian libreko bertsogintzak hartu zuen egurrarekin, bazirudien ez zela berriz bere onera etorriko, eta, portzentaje handi batean, eman dio buelta. Datuen arabera, galera egon da, baina asko da errekuperatu dena. Ekimen hori badago.

 

13.- Libreko bertsogintzaren funtzioa bertsolaritzan ying eta yang; zerua eta lurra

Libreko bertsogintza non kokatzen da gaur egun bertsolaritzaren baitan eta zer funtzio betetzen du? Nik uste dut bat-bateko bertsolaritzak baduela dimentsio diskurtsibo oso indartsu bat. Dimentsio hori batez ere jaialdiek eta txapelketek elikatzen dute. Horiek dira diskurtsoan urrutiena eta modu ezpalduenean iristeko formatuak, osotasunean hartuta. Era berean, formatu horietan, dimentsio diskurtsiboa gailentzen da, baina badute indar bitala ere. Txapelketa batek energia eta bizitza asko sortzen du. Kendu ere bai.

Libreko bertsogintzak, nire ustez, bertsolaritzaren alderdi bital hori elikatzen du bereziki, bertsolaritza esperientzia sozial eder baten bidez bizitzeko aukera eskaintzen du. Eta diskurtsiboki ere, nola ez, bere ekarpen interesgarria egiten du.

Bertsolaritzaren ying eta yang; zerua eta lurra. Jaialdiak eta txapelketak zerutik daudela gertuago esango nuke. Libreko bertsogintza, lurretik gertuago. Eta biak elkarren osagarri, biak ezinbesteko, bertsolaritza osasuntsu izatekotan.

14.- Ohar historiko bat
Ez naiz atzera begira jarri dena ezin delako hitzaldi batean bildu, baina bai aipatu nahi nuke libreko bertsogintzak bertsolaritzaren eguneratzean jokatu izan duen papera, adibidez, 60-70eko hamarkadan. Lopategi eta Azpillagaren bertsogintza soziala deitu izan dena, hori batez ere libreko bertsogintza izan zen, ni oso oker ez banago behintzat. Libreko bertsogintza horrek lur bat jarri zion bertsolaritzari bere osotasunean. Aldiko testuingurura ekarri zuen.

Egia da gaur egunean gaiekin eremu askotara iristen dela bertsoa, baina libreko bertsogintzak 70eko hamarkadan izan zuen funtzio horri ere eutsi behar lioke gizarteko errealitate eta eremu ahalik eta anitzenetan bertsotan.

Eta nik esango nuke, libreko bertsogintzaren perspektiba horrekin gazteek ere intereseko ikus dezaketela, bai bertsolariek, bai publikoak eta baita antolatzaileek ere.

 

15.- Ondorioak. Libreko bertsogintza gaur eta biharko proiekzioa

Libreko bertsogintza batez ere otordu bueltan eta festa giro jakin bati lotua dago, eta generoan herren handi bat du bi emakumezko bertsolarien arteko unibertso tematikoa garatzeko.

Libreko bertsogintzan inguruak, antolakuntza motiboak eta espazio sinbolikoak duen garrantzia kontuan hartuta, bidea egiten jarraitzeko aski ote ditu otordu buelta eta periferiako festa giroa? Edo jarraitu behar du espazio berriak bilatzen? Nire ustez, BAI, jarraitu behar du espazio berriak bilatzen eta, bide batez, ahal dela espazio bizigarriagoak. Bidearen eta espazio berrien bi adibide, bide erakusle:

Adin-adin zahar etxeetara bertsoa zabaltzeko helburuz sortutako libreko plaza da, Lankuren eskutik. Gipuzkoan egin du batez ere bidea erakunde publikoak herrialde horretan sartu direlako finantzaketan. 20 bat saio dira. Begira hor ze tematika zabala dagoen. Zeri eta nondik kantatzen zaion galdetzeko ez da toki txarra.

Libertimendua: Musika lagun, dantza, antzerkia eta bertsoa biltzen dituen formatua, kasik galdua zena. Beste arte diziplinekin batean, Libertimenduan libreko bertsogintza plaza nagusian kokatu da eta antzerkian planteatzen diren gaiei zein testuinguruari kantatzen dio. 300-500 laguneko plaza. Bada zerbait.

Uste dut espazio eta lur soziopolitikoan ere garatzen segi behar duela libreko bertsogintzak. Bidea egiten jarraitzea litzateke zenbait inguru soziologikotan presentzia handiagoa izatea.

Etorkizunera begira jarrita, gaur egunean eskolartekoan dabilen bertsolariak, plazako errelebo horretan txertatzen denean, libreko bertsogintzan ibiliko du hanka bat. Hori garbi bisualizatuta, erdia pasa egina dago. Hortxe dago libreko bertsogintzaren etorkizuna. Etorkizun oso interesgarria. Bertsolamintzak libreko bertsogintzari egin diezaiokeen ekarpen handiena da hanka horri lurra jartzen laguntzea.

Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza  Libreko bertsogintza