Patxi Iraola Garmendia
Euxebio Igartzabal
2020-01-09
Patxi Iraola –
Hastapenak
Patxi Iraola Tolosan ezagutu nuen, Txapelketa Nagusiko finalean Xalbadorri txistu jo zioten urtean. 1967-06-11n izan zen txistu zaparrada mingarri hura Donostiako Anoeta pilotalekuan.
Eta zer nenbilen ni Tolosan, jakin nahiko duzue, ezta? Bada, Gipuzkoako Txapelketako Finala jokatu zen egun hartan, eta, ni soldadu nengoenez, sasoi faltarik ez eta, umore ederrean, lagun batzuekin bertsotan ari ginela, Patxik sekulako sena zuen bertso giroa, zaletasuna eta bertsotan edo lardaskan aritzeko joera zuen jendeari antzemateko eta han agertu zen, zerutik erori balitz bezala… 1967ko maiatzaren laua zen lehenengo aldiz topo egin eta hizketan aritu ginen eguna.
Ni baino hamar urte zaharragoa zen, baina Txapelketan parte hartzen aurrea hartu nion. 1964ko abuztuaren 20a zelakoan nago, lehenengo aldiz kantatu nuenean, eta Txapelketak orduan zuen egiturari jarraituz, lehenik probintzikako txapelketa jokatzen zen gero Euskal Herrikoa burutzeko. Esan behar da, ordea, eskualdeka erabakitzen zela probintziako garailea, eta gure eskualdeko saioa –Goierrikoa- izaten zen Beasainen jokatu ohi zena. Gogoan dut, Nafarroara ehizera nindoala esanda joan nintzen etxetik, badaezpada ere etxekorik behintzat joan ez zedin, lasaiago kantatzeko asmoz. Handik laster, 1966ko maiatzaren 10ean soldadu joan behar izan nuen eta kale egin behar Txapelketan. Ordizian izan zen Goierriko saioa, 1966ko uztailaren 27an, eta han parte hartu zuen txapelketa batean lehen aldiz Patxik.
Ez nahi orduko baina soldadutza ere bukatu nuen, eta Goierrin, garai hartan, zegoen Herri Gaztedi izeneko mugimenduan bileretan parte hartzen hasi nintzen. Ordizian Jakintza Astea izeneko bat egiten hasi ziren. Oraingo Euskal Jaiak orduko haietatik datorrena izango da bere gazta txapelketa eta abar. Kontua da, ekintza gehiagoren artean, bertsolari gazteentzako txapelketa bat jarri zutela, eta lehenengo urtean ez baina hurrengoan parte hartu zuen Patxik.
Estimu adierazle, etxe inguruko pagoari jarritako bertsoa da hau. Oker ez banago, Patxiren errautsek pagope horretan hartu dute betirako atseden.
Hainbeste zuhaitz maitagarriak
daude gure oihanetan
bat edo beste tratu bereziz
maitatzen da gehienetan;
zu, pago gazte, hemen zauzkagu
ia etxeko ateetan
egurats onez siestan edo
berdin sega-pikaketan
o! pago eder, zure azpian
nik zenbat gozatzen detan
Jardun horietan nenbilenean, banuen Itsasoko Alegin lagun bat, Joxemari Landa Maiora, oraindik ere elkar ikusten dugunean hitz-aspertu ederrak egiten dituguna, eta hark, apaiztegian ikasten ari zenez Joan Mari Lekuonarekin-eta, bertso mundua nahikoa ondo hausnartuta zeukan. Hari horri tiraka hasi eta lortu genuen Joan Mari Lekuonak berak bertsolaritzaz hitzaldi bat ematea Ordiziako Gautxori tabernan, eta gero leku gehiagotan ere bai, besteak beste Zaldibian.
Bertsolaritza ez da bakarrik gauzatzeko adierazpidea eta bidelagun bila, lehentxeago aipatutako hitzaldi horien berri emateko aitzakiarekin, joan nintzaion Zaldibiara Patxiri, eta ez dut ahaztuko zeinen ondo eta nolako ilusioz hartu zuen proposamena eta gonbita. Laster erabaki genuen Florentino Goibururi ere egitasmoaren berri ematea, eta hark ere begi onez ikusi zuen. Hor izan zuten ernamuina geroztik Ordizian egin ziren bertso txapelketek. Baita Beasainen ere urteren batean egin zenak, Zepai Sariak (Idiazabal), Osinalde Sariak (Gabiria), Artxanberri Sariak (Zaldibia)… Gainera, Osinalde Sariak bere lehen ekitaldian partaide izan zuen Patxi Iraola, eta berak irabazi zuen lehengo saria.
Izaera
Jende gaztearekin nahiz adintsuagoarekin ederki konpontzen zen Patxi, gizarteko hainbat gairi buruz eztabaidatu nahiz gogoeta egiteko. Hortik, bertsolari gazteengana inguratzeko eta eroso sentiarazteko zuen artea. Bertsotan hasi berriren bat han edo hemen bazegoela barrundatzen bazuen, laster egingo zuen Patxik, otorduren bat aitzakia hartuta, mahai ingururen batean saioren bat, hura zer moduz zebilen jakiteko, lagun bat gehiago eginez. Hor zen Patxi handia, edo hobeto esan, hor ere bai!
Lagun-min Julian Muruari jarritako bertso sorta duzu honako hau:
|
Gure lagun maitea ezbeharrez hila |
Julian nola galdu |
Herio sartu zaizu munduko bolada
|
|
Ezin galdu inor zuk |
Gauza gehiago ere |
Kaixo Patxi esanaz
|
|
Afalondoan sarri |
Jokoan ez zinan ez |
Entzun nuen unean |
|
Zure ezaupideak |
Konpromisoa
Olegi Baserrian jaioa zen, baina nahikoa gaztetatik CAFeko langilea. Hortik zetorkion gizarte gaietan eta langile mugimenduaz nahikoa ondo informatuta egoteko joera. Grebak, asanbladak, bilerak eta beste ez zitzaizkion arrotz. Dena legez kanpokoa zen garaian bilerak egiteko ausardia, lekua… Patxi han ibili zen.
Gogoan dut CAFeko huelgaren amaierako bazkaria Zaldibiako Depositoetan (hura ere CAF lantegiarentzat ura biltzeko kanalaren depositoa), gatazkaren antolaketan aurrean ibilitako gehienak han bildu ziren. Ordezkari sindikalik ez ordea, orduan ez baitzegoen goitik beherako Sindicato Vertical zeritzona besterik, eta hark ez zuen huelga eta horrelakorik eratzen! Patxik eman zidan bazkari hartara joateko abisua, eta kantuan hasi ginenean ederki asko azaldu zuen non ibili zen eta zergatik.
Haren ondoren etorri zen abisu gehiago ere, eta horien artean sindikatu berriak sortzeko batzarretarako deiak. LAB sindikatu abertzalearen sorrerako asanbladan ere biok kantatu genuen Ormaiztegiko kiroldegian.
Pertsona konprometitua izateak bazituen eta baditu, ordea, epaitzeko arriskuak edo, epaitu ere egin gabe zigorrik gogorrenak bizi behar izatekoak, eta hala gertatu zitzaion, gehiagori bezala Patxiri ere. Bertso hauetan argi adierazten du zertzuk pasa behar izan zituen:
|
Joan den Azilleko |
Hartu ta ekar ninduten |
Hala gero guk hartu |
|
Gero bana gintuzten
|
Eskuak griletekin
|
Herioan indarrak |
|
Hontan utzi zidaten |
Zaldibi, Amezketa |
Berak zeritzon zirkilu edo txerritegi hartan ere, jakin-minik gehiena eta behin eta berriz egindako galdera, ea zergatik zebilen hainbeste gazterekin! Ea zer arrazoi zeukan gazteekin hala egon eta ibiltzeko, ea nor zen bera gazte haientzat! Delitua zen nonbait gazteekin hain ondo konpontzea behin adin batera ezkero. Eta Patxik horretan zuen adur berezia, gazteekin, helduekin edo bera baino adintsuagoekin ere ondo konpontzea. Beharrago genuke egurtu zutenek ere Patxiren dohain eta gaitasunak izan balituzte!
Bertsogintzan
Herri inguruan, eta gehienez ere Goierrin, hasiko zen bertso saioak egiten, zirikatzen zutenekin eta, behin baino gehiagotan, tartean izango zen Lazkao Txiki bera ere. Plazan sarri eta urte askoan ibilitako bertsolari eskarmentukoek aipatu ohi izan zuten, mahai inguruan (afalostean edo bazkalostean) inor gutxik zuela Patxiren etorria eta jario gozoa bertsotarako.
Baina bertsotarako maila eta oparotasuna ez ezik, bere garaiko edo helduagoek ohi zuten joera eta garai hartako ohiturak eraberritzeko bista eta ausardia ere bazuen. Askotan aritu ohi ziren bertsolariak herri edo auzo batera iritsi eta ez lekua ez beste ia inor ezagutu gabe kantuan gai librean. Usadioa zera zen, herriko patroia aipatu eta haren inguruan antolatu saioa, edo zein santuren eguna zen hura, bada hari buruz kantatu, edo beste ospakizunen bat… Patxik, badaezpada ere, bidean aipatu ohi zituen azken boladako gertaerak edo garaiko albisteak edo… Plazara joandakoan eta librean egitea tokatzen bazen, zeri heldua izateko lain behintzat aipatuta utzi; buruan pasata eraman, gutxienez.
Eguneroko bizitzaren ingurukoez eta albiste esanguratsuenei buruzko informazio gaurkotua erabiltzen ahalegintzen zen bertsolaria zen Patxi.
Memoria
A zer gozatuak hartu genituen, haren bertso zaharren bilduma entzuten. Hura pribilegioa hura! Etengabeko soka izaten zuen lehengo bertso zahar jarriak zein bat-batekoak kantatzen hasten zenean. Zein bertsolari ziren kantuan, noiz, non… eta zeinek zeini bota zion, eta hark erantzundakoa eta… Udarregi, Txirrita, Artxanberri, Uztapide, Baxarri, Zepai, Lazkao Txiki… Magnetofoiaren fideltasunez birsortzen zituen sorta osoak. Bukatzen zuenean esan ohi zuen: “Erabat hola ez bazien-e, holatsu hituan behintzat!”
Eta Florentino Goiburu —inor xehetasunen eta zehaztasunen maisu izan bada goierritarrontzat, bera izan da, zalantza izpirik gabe— han hasiko zitzaion: “ Hi Patxi, halako lekutan eta halakok kantatutako bertsoa gogon izangoe-pa hik? Gaie hau ta hau zutela uste diat”. Eta Patxik, zapla! Bertsoa osorik di-da batean kantatu. Ummmm egingo zuen Florentinok behin baino gehiagotan eta zirikatzaile porrokatua izaki: “Hori hola al huan ala beste era hontara?”, eta jarraian berak kantatzen zuen.
Inoiz esan izan zion Patxik: “Heuk bertsoa hola jakinda kantatu besteik ez huen…”. Baina horixe bakoitzaren izaeraren ezaugarria. Eta, beste gauza bat ere pentsatu ohi izan genuen, Florentinok gogoan hartzen zuen bertsoa sorginkeria eta perfekzio maila handikoa ohi zen; hainbesteraino ezen, bertsoa entzun eta berak hobetu ez ote zuen zalantza egiteraino.
Harrituta egon ohi ginen bien almazenak zenbat kutxa bete zitzakeen pentsatuz, bereziki Patxirenak; baina, batik bat, gozatu egiten genuen!.
Euxebio Igartzabal
Bertsolaria eta laguna
Amaiera egokiagoa nekez emango nioke idatzi honi, Zaldibian bere hiletan irakurri zuten mezua bera jarrita baino, Miel Mari Jauregik idatzia eta Saroi Jauregik irakurri zuena. Eskerrik asko.
KAIXO, PATXI:
Oinarrie, zutarrie, zuhaitz tantaie, zutabea, habea, gailur eta estalkie.
Bertsolari baino lehenau, euskaldun zentzudun, pentsalari, entzule arretatsu, jakintsu, pertsona nortasundun eta gure herri izatearen lekuko eta maitale benetakoa, memorialista ikearrie!! Kontularie eta kantalarie, sasoi handiko gizona, baserritarra, obreroa, ideal komunistan sinpatizantea, independentista minberatsue.
Gizaseme jatorra, lagun artekoa, legea eta gizalegea ederki bereizten zekina. Herritar guzti-guztin laun, adixkide eta errespetokoa.
Dana esaten hasita, zenbait une eta egoeratan, berotu, gixitxartu eta oldartu ere itten zinena, arrazoimenan mugaino allatu arte ere bai inoiz.
Guardia zibilek atxilotu eta birrindu arte torturatuta ere, gorrotoak ez zintun gaindittu. Esperientzi eta bizipen harek hausnarketa hau sorrarazi zizula kontatzen zendun maiz: “Nola litteke ordea, holakoa, hartarainokoa izan gizaki batzuen maldadea!!!
Gaztea eta librea beti! Baita laurogei eta gehiago urte izanda ere.
Aitortza eta deskribapen ohikogie ez bada ere, esango genduke, gainera, anarkista-liberal izaera punttue ere bazendula zure euskaldun petoan.
Urruti xamarretik eta gutxi xamar ezagutu zenduten zuek, Zaldibiko gazte eta gaztetxook! Zalantza deu ba ote dakizuen zer, zein eta zenbat galdu dezuen zuek ere. Hainbat herritarren eta herriko kontu-pasadizo, leku-izen, izen eta ezizenen errelatatzaile paregabea. Ordezkatu ezin dan artxibategi bizidun bat galdu deu , galdu do Zaldibik.
Bertsolarie ere bazinen, noski.Zure umetako lehen bapateko bertso hartatik, lehengo astean bertsoz erantzun ziezun Zaldibiko lau gazteri: “Ñeo…! Enian uste bukatuko nuenik!” ziozun.
Bizitza oso bat bertsolari.
Zukin zuzenen, elkarrekin, estimu haundiz, umorez eta penaz hainbat hitzaspertu eta bizipen konpartittu ditteunontzat, zure-gure galera honen neurrie zenbatekoa dan jakitte hutsek bildurre eta guzti sorrarazten diu.
“Naizen apurra” izendatu zendun zure bizitzako pasarte zatin bilduma-liburue. Askoz gehiau zea, Patxi!!! Haundie zea!!! Umiltasunek haundigotu zaittu, Patxi!!!
Eskarrik asko!!!!
Besarkada haundi bat!!!
GORA EUSKAL HERRI ASKEA ETA EUSKALDUNA!!!!
GORA PATXI IRAOLA GARMENDIA!!!
Zaldibin, apilen 29n
