BI EZTARRI

Sustrai Colina 2019-10-07

Argazkiak: Conny Beyreuther

BI EZTARRI –

*Hasi aurreko oharra

Bakoitzak bere liburua irakurtzen du beti.

Bi eztarri omen dauzkagu: kontrakoa eta bestea. Zintzurra, ordea, mundutik urdailerako inbutua besterik ez izan: sentimenduen, pentsamenduen, bizipenen, iraganeko zaurien zein etorkizuneko ametsen orea trentzatuta soilik igaro daitekeen pasabide estua. Ez dira gutxi ahots-kordetan urkatuta gelditzen diren hitzak, asko dira okatuta itotzen diren ideiak ala listu-mareak erraietara itzultzen dituen iritziak. Elkarren bila dabiltza ahotsa eta eztarria, hedabideak nork bere usteak berresteko kontsumitzen diren itsasoan; bi eztarri dauzkagu, mila ahots, eta, protesigintza perfekziora heltzear den honetan, gerta liteke ez ahotsa ez eztarria gureak ez izatea. Inbutuari buelta emateko ordua da.

“Badirudi horrelako liburuak emakumeentzat direla, baina are interesgarriagoak dira gizonentzat”, zioen Uxue Alberdik liburuaren aurkezpenean. Touché. Gizonezko bertsolari batek ez dio bere buruari galdetzen nola iritsi bertsora emakume gorputzetik. Are larriagoa, oraintsu arte ez du bere gorputzetik bertsora nola heldu (publikoki) pentsatu (beharrik izan). Neutro kontsideraturik, generorik ez duela dirudi, plaza irabazteko nahikoa duela bertsotan ongi egitea; naturaltasunari, berezkotasunari eta autentikotasunari (lan-orduez hitz egitea tabua izan da luzaz) egozten dizkio arrakastak eta egun txarrari porrotak. Jakina da, bakoitzak leitzen du bere liburua. Hala, nola irakurtzen du Urruñan sortu eta Iruñean bizi den 36 urteko gizon zuri, heterosexual, ustez enpatiko batek hamabost emakume bertsolari ausarten testigantzak biltzen dituen begirada eta luma zorrotzez idatzitako Kontrako Eztarritik?

“Lehenengo, emakumea ikusten da eta, gero, profesionala edo egiten duena. Emakumetasunak egiten dugunetik apartatzen gaitu; badirudi ezarrita dagoen kategoria sozial horrek gain hartzen diola besteari”. Krak! Gaztarora eraman nau esaldiak, Seaskako ikasleok Baxoa bai ala bai gainditzeko genuen nazio-obligazio moralak zapaldu dizkit sorbaldak, emaitzak argitaratu ziren eguneko (hegemoniaren joko-arauetan zein guda-zelaian gure balioa homologatu arren) erdeinuzko les basques hura entzun dut berriz. “Emakume guztiak daude talka horretan: serio har zaitzaten, feminitatea neurtu edo mugatu beharra sentitzen duzu”. Krak, berriz! Nire burua, plazan hasi berritan, bertsolari gipuzkoarra izateko ahaleginean harrapatu dut, “genduan” eta “det” elizako kanpaikaden ziurtasunez ahoskatzen, Joxe Agirreren ezpainetan baizik entzun ez ditudan Izarraitzpeko aditzek bertsolariago egiten nindutela sinetsita. Erraietan ixten ez zen orbain batek salatu zidan nire identitateari uko egitea suizidioa zela, ezberdintasuna aberastasuna izan zitekeela; baina, ez pentsa, oraintsu arte kosta egin zait bertso-afarietan ura soilik edaten nuelako entzun beharrekoen gainetik egotea ala kafe garaian infusioa lasai eskatzea. Zergatik? Bertsolaritzaren definizio tradizionalak gauza askorekin egiten duelako talka. Baita emakumetasunaren tradiziozko definizioarekin ere.

Eta ni gizonezkoa izan: urteetako pribilegioak naturalak zirela sinetsita eroso bizi izan den saldokoa, mugimendu feminista sendo datorrenetik diskurtso ofiziala “kontraesanak dauzkat” guay batekin hasten dutenen taldekoa, ez dela hainbesterako izan iradokiz orria pasatzeko presa duen anaidikoa. Eta bai, ni ere mintzatu naiz aitakeriaz, nik ere kantatu ditut bukaera desegokiak nire burua txalorik galdu gabe salbatzeko, ni ere laketu naiz bertso-munduari aitortu zaion erreferentzialtasun lausengarrian… Ni ere berandu iritsi naiz nire kantukideen minera, baldarkeriaz ez bada mozkeriaz, mundua eraldatzeko nork bere burua aldatu behar duela dakienaren nagiak jota, segur aski. Azken ia hogei urteetan plazan hara-hona geratu gabe dabilenak ezin du liburuan ageri direnekin harritu, eta, hala ere, hamarkada batzuk aurrerago geundelakoan nengoen. Horregatik diot: gertatu da, gertatzen ari da, eta, berriz ez gertatzeko neurri eraginkorrak hartuko badira, ezin da orria deus gertatu ez balitz bezala pasa (zergatik gogorarazten dit esaldi horrek ETAren amaierako errelatoren bataila?). Bertsolaritzaren definizio tradizionalak gauza askorekin egin behar du talka. Baita gizontasunaren tradiziozko definizioarekin ere.

Ezer izatekotan, gizonezko zein emakumezko, elkarrekin berba egiten hasteko gonbidapena da liburua, denak biltzeko ispiluzko mahai biribila. Kontrako Eztarritik irakurrita aurkakoa irudikatu daitekeen arren (nork bere usteak berresteko kontsumitzen ditu hedabideak), bertso-mundua ez da jendartea baino matxistagoa, bere garaiko botere-harremanen mekanismoen isla da, besterik ez. Hala, zorionekoak gu, bertsolaritza bere burua berrasmatzen eta birdefinitzen ari den garai honen parte izatea egokitu zaigunak, buztinezko tradizioari ura bota eta generoaren eskuetatik gure gogara moldatzeko aukera daukagunak, eta, lehendabizikoz, denok eroso kabitzeko moduko soinekoa josteko talaian gaudenak. Bai, denok diodanean emakumezkoei buruz ari naiz, baina baita gizonezkooi buruz ere, bertsogintzan urteetan gailendu den gizontasun-eredu hegemonikoaren efektu zikiratzaileak mutil bat baino gehiago utzi baititu bide-bazterrean.

Horregatik, poztu naiz bertsokideak liburua “oso heterosexuala” begitandu zaiola ohartarazi didanean (kasualitatea, jabetu gabe nengoen); piztu nau Aia edo Altzoko saioen erreferentzialtasuna (saio horiek baino gehiago saio horiek ordezkatzen dutena) kolokan jartzen dela irakurtzeak; puztu periferia geografikoa bestelako periferiekin gurutzatuta hautemateak. Zergatik ez dira bertsoaren katedra kontsideratzen Algorta edo Bilbo inguruetan antolatzen diren saioak? Zergatik sumatzen ditut bertsokideak iruindarrak edo donostiarrak direla (ez) esateko itzulinguruka? Noiz arte entzun beharko dute euskalkirik gabeko bertsolariek euren plastikozko euskararekin ezin dela umorerik egin? Nork sinesten du etorkizuneko bertsolaritzak, sexualitate zein gorputz ezberdinez, gure mapa linguistikoaren ertzez, hiriez eta euskara batuaz beste egin dezakeenik? Horregatik, nahiago nuke bertso eskolako ikasle ijitoak, liburua oso “zuria” iruditu zaielako, azal zuriko jende honen kontuak esplikatzera etorriko balira. Bertsolaritzaren definizio tradizionalak gauza gehiegirekin egiten du talka.

Eta ni Urruñan sortu eta Iruñean bizi den 36 urteko gizon zuri heterosexuala izan, ile eta pisu gutxikoa, azpiratua batzuetan, azpiratzailea askotan, oihanean bizirik irauteko ehizari edo Espainiako prentsa arrosari buruz kantatzen ikasi duena, basoko legeak sekula zalantzan jarri gabe. Ez, ez gara denak leku beretik abiatzen: emakumeak emakumeak direlako; homosexualak heteroon logikak derrigorrez barneratu behar dituztelako; kanonetik kanpoko gorputza dutenak lente zuzentzaileekin irakurriak direlako; gasteiztarrak asteasuarren labelik ez dutelako; zortzi euskal abizen ez dituenak bere iragana salatzen duelako; euskara batuan ari direnak gipuzkeraz ari ez direlako (ez gaitezen engaina, zuberera ere euskalkia da, baina…); beganoak txuletarik edo arkumerik jaten ez dutelako; astemioak pattar botila hustuta hobeto egiten delako bertsotan… Eta, horrela, Txirritaren bi alkandoretatik Igor Elortzaren BECeko amerikanaraino.

“Konpetentzian gaudenean, sistemaren eskuetan gaude; aliantzan gaudenean guk daukagu lema eskuetan”, dio liburuko protagonistetako batek. Biluztea janzteko ariketa izan daiteke. Umiltasunak ez du zertan umiliazioa izan. Bada, elkarrekiko mesfidantza utzi eta konfiantza ehuntzeko sasoia da, esan eta entzutekoa (ahal dela, anatomiak proposatutako proportzioan: aho bat eta bi belarri), nork bere zilbor, zigor eta zidorretatik harago ekitekoa, autodeterminatzekoa, inbutuari buelta ematekoa… Bi eztarri omen dauzkagulako: kontrakoa eta bestea.

*Bukatu osteko oharra

Liburuek irakurtzen gaituzte.

Kontrako eztarritik liburua osorik